Veelgestelde vragen

Ja, dat is toegestaan. Het is mogelijk dat een leerling alleen kunst (algemeen) doet. Hij legt dan alleen een centraal examen af – een uitzonderlijke situatie.

Op de cijferlijst staat de vaknaam, dus kunst (algemeen), met daarbij:

• het cijfer voor het centraal examen, in één decimaal, en
• het daarvan afgeleide eindcijfer, zonder decimaal

Er is geen schoolexamencijfer. Overigens is alleen het vak kunst (algemeen) in het vrije deel niet genoeg om te voldoen aan de examenvereisten. Kunst (algemeen) omvat namelijk slechts 200/160 studiebelastingsuren (sbu) en er moet in het vrije deel een vak staan met een omvang van minimaal 440/320 sbu. Wel betekent een mooi cijfer voor kunst (algemeen) extra compensatiepunten. Het telt dus wel mee bij de uitslagbepaling.

Kunst (algemeen) mag niet in combinatie met een groot kunstvak (kunst beeldende vormgeving, muziek, dans of drama) gevolgd worden.

Het toestaan van digitale middelen/media kan alleen binnen de volgende richtlijnen:
 

• De afname van het gehele CPE gebeurt op school en onder toezicht van door de school gemandateerde toezichthouders.
• De docent vergewist zich van de authenticiteit van het gevolgde proces en het gemaakte werk, en tekent daarvoor middels de authenticiteitsverklaring.

De opdracht van het CPE en de uitleg daarbij biedt de ruimte om discipline-overstijgend te werken. De gekozen discipline vormt het uitgangspunt. Een voorbeeld:

Als ‘tekenen’ het examenvak is op school, is dat het uitgangspunt. Vervolgens bestaat er de mogelijkheid om het beeldend werk door te ontwikkelen binnen en buiten de kunstvakdiscipline, zoals dat in de kunstgeschiedenis en kunstactualiteit gebruikelijk is. Het gebruik van digitale middelen is hiermee ook toegestaan als dit aansluit op het kunstonderwijs op de eigen school.

Onafhankelijk van het gekozen medium of de gekozen media zijn de stappen in het proces (het onderzoek, de gemaakte keuzes en de verantwoording ervan) en de kwaliteit van de beelden inclusief het eindwerkstuk (zie beoordelingsinstructie) heel belangrijk.

De examinator beoordeelt bij het CPE het hele proces en het eindwerkstuk van de kandidaat onder meer op authenticiteit. De examinator tekent hiervoor de authenticiteitsverklaring per kandidaat. Het is aan de examinator vast te stellen dat er geen sprake is van plagiaat: niet bij het gebruik van analoge middelen en niet bij het gebruik van digitale middelen.

Dit mag. De betreffende examenprogramma’s schrijven hiervoor het volgende voor:

Als de kandidaat met het profiel cultuur en maatschappij het eindexamen aflegt in een van de vakken kunst (beeldende vormgeving, muziek, drama of dans) in het vrije deel om te voldoen aan de verplichting dat in dat vrije deel het eindexamen tenminste één vak omvat met een normatieve studielast van tenminste 440 (vwo) en 320 (havo) studielasturen, en hij ook als onderdeel van het profieldeel reeds eindexamen aflegt in een van de vakken kunst (een andere variant), wordt het onderdeel kunst (algemeen) in het examen (en dus het centraal examen) vervangen door aanvullende verdiepende en/of verbredende onderdelen op het gebied van kunst in het schoolexamen met een normatieve studielast van ten minste 160 (vwo) en 120 (havo) studielasturen, door het bevoegd gezag te bepalen. Er is dan dus geen centraal examen. 

Het vak waarin ook centraal examen is gedaan krijgt plaats in het profieldeel. Het vak dat alleen met een schoolexamen is afgesloten staat in het vrije deel.

Kunst (beeldende vormgeving) kan niet gekozen worden in combinatie met tekenen, handvaardigheid of textiele vormgeving. Kunst (muziek) kan niet gekozen kan worden in combinatie met muziek.

Van de vakken tekenen, handvaardigheid en textiele vormgeving kan er een deel uitmaken van het profiel.

Nee, want er wordt niet naar een zin gevraagd, maar naar een woord of woordgroep. Het citeren van de hele zin (of zelfs meer tekst) zou kunnen verhullen dat de leerling het bedoelde woord niet daadwerkelijk weet, maar slechts een idee heeft waar het woord (ongeveer) staat.

Nee, want er wordt naar een citaat gevraagd. Een citaat is altijd in de taal van de tekst. Met een vertaling voldoet de leerling niet aan de opdracht.

Net zoals bij teksten (zie categorie 'Moeilijkheidsgraad') geldt dat de verdeling van het aantal opgaven (meerkeuze-, beweringenvragen, open vragen) met een bepaalde marge wordt vastgesteld. 

Zo is de richtlijn voor meerkeuzevragen: max. 60% met een marge van 7%. Dat betekent dat bij een examen van 40 vragen in principe 24 vragen van het type meerkeuze zijn, maar met de marge van 7% mogen het er ook 25 of 26 zijn.

Het gebruik van het woordenboek is één van de strategieën/vaardigheden die kandidaten kunnen hanteren bij het lezen. De betekenis van een woord uit de context halen is een andere. Verder is het zo dat het niet nodig is om álle woorden te kennen om de vragen te kunnen beantwoorden. Omgaan met woorden die je niet kent, is een belangrijke leesstrategie.

Nog een strategie is: onbekende woorden afleiden van woorden die wel bekend zijn. In het vwo-examen Engels van 2018 kwam bijvoorbeeld het woord ‘signage’ voor. Behalve dat uit de context kon worden afgeleid dat het ging om ‘bewegwijzering’, kan het woord ook worden afgeleid van ‘sign’, dat wél als bekend mag worden verondersteld.

Een derde aspect dat hier van belang is, is kennis van de wereld. De examenmakers gaan ervan uit dat leerlingen een bepaalde algemene kennis hebben en dat ze bijvoorbeeld noties als ‘evolutietheorie’, ‘CO2-uitstoot’ en ‘globalisering’ kennen zonder dat ze per se in de tekst worden uitgelegd.

Nee, het aantal typen opgave is in principe oneindig. De examens variëren in alle opzichten, binnen bepaalde marges. Dat geldt ook voor het type vragen, zolang de vraag maar helder en efficiënt is en leesvaardigheid toetst, is alles mogelijk.

Ja, examenkandidaten mogen antwoorden op open vragen in Word beantwoorden. Een uitdraai van het Word-document moet dan worden toegevoegd aan het antwoordblad. De antwoorden op gesloten vragen moeten wel op het antwoordenblad worden genoteerd.

Aan het gebruik van een computer als schrijfgerei tijdens het examen zijn wel regels verbonden. De kandidaat mag geen toegang hebben tot verboden hulpmiddelen (zoals een digitaal woordenboek) en de opslag van het examenwerk (bijvoorbeeld printen) moet goed zijn geregeld. Zie voor meer informatie ‘Computer als schrijfgerei bij centrale examens’.

Woorden zijn doorgaans geen volle synoniemen; meestal is er sprake van gedeelde betekeniselementen. 

Neem het volgende voorbeeld: in het vwo-examen Engels van 2018 waren ‘contemptuous’ en ‘derisive’ antwoordalternatieven bij een meerkeuzevraag. Een aantal docenten claimde dat beide woorden synoniemen zijn omdat ze als synoniemen worden gepresenteerd op thesaurus.com. 

Echter, ‘derisive’ wordt pas als 2e optie gegeven (na ‘condescending’, dat er inderdaad dichter bij in de buurt komt) en andersom komt ‘contemptuous’ pas op de 8e plaats bij de synoniemen van ‘derisive’. 

Komt u in het overleg met uw vakgenoten samen tot de conclusie dat het alternatieve antwoord toch goed gerekend moet worden terwijl dat strijdig is met het cv, meld dit dan via het Examenloket bij de Examenlijn.

De examens variëren in alle opzichten van jaar tot jaar, binnen bepaalde marges: dat geldt voor het aantal teksten (dat mag variëren van 10-16), en ook voor het type teksten en de onderwerpen: de constructieopdracht geeft daarvoor slechts een indicatieve, niet-limitatieve lijst met suggesties.

De teksten van de centrale examens doorlopen een aantal fases, waarbij een groot aantal docenten betrokken is op verschillende momenten. Dit proces duurt in totaal enkele jaren, waardoor er geen hele actuele teksten in de examens kunnen zitten. 

Om te voorkomen dat de inhoud van de tekst verwarrend is omdat hij niet helemaal actueel is, wordt de datum onder de tekst vermeld. 

Voor meer informatie, zie de vraag 'Waarom staan er vaak gedateerde teksten in het examen Engels?'

De antwoordbladen worden voor vmbo, havo en vwo gelijktijdig met de opgaven geleverd. Het is verplicht om deze antwoordbladen te gebruiken bij de examens.

Regel 3.2 uit de Vakspecifieke regels van het correctievoorschrift luidt: “Met taalfouten wordt in de beoordeling geen rekening gehouden.” Dat geldt uiteraard ook voor spelfouten.

Het gaat erom dat de leerling de juiste zin uit de tekst aanwijst; hoe de leerling dat doet, is niet relevant. Vandaar ook de opmerking: Niet fout rekenen wanneer de juiste zin (deels) verder is overgenomen of de juiste zin op een andere manier is aangewezen.

De juiste zin op een andere manier aanwijzen kan in feite op meerdere manieren:
- met alleen het eerste woord, als de beoogde zin de enige is die met dat woord begint;
- (correcte) aanduiding van de zin, met een antwoord als “derde zin van de 2e alinea”;
- de betreffende zin wordt volledig overgenomen.

Nee, beide zijn telgetallen, omdat het om definities gaat. Deze getallen hebben dus geen invloed op de significantie van het antwoord.

Wanneer de alternatieve methode correct is, mag de oorspronkelijke marge worden toegepast op dit alternatieve antwoord.

Als het gaat om een eenheid die past bij de betreffende grootheid dan mag dat, tenzij er in de vraagstelling expliciet om een antwoord in een bepaalde eenheid wordt gevraagd. Een eventuele marge moet door de corrector worden omgerekend naar de gebruikte eenheid en in die hoedanigheid worden gehandhaafd.

De deelscores zijn bedoeld om bij een gedeeltelijk juist antwoord te beslissen hoeveel punten toegekend kunnen worden. Als een kandidaat het juiste antwoord geeft, met een toereikende bepaling, dan heeft hij recht op het volledige aantal punten, ook zonder dat iedere deelscore aantoonbaar gescoord is.

Nee, met de uitzondering van acceptabel afronden.

Voorbeeld 1: een rekenfout levert een antwoord op wat enigszins afwijkt van het juiste antwoord maar wel binnen de marge valt; in dit geval vervalt de completeer-deelscore.

Voorbeeld 2: de kandidaat moet de snelheid bepalen op tijdstip t uit een (x,t)-diagram. De kandidaat berekent vervolgens v = x/t (dus de helling van de grafiek tussen t = 0 en t) in plaats van v = (∆x/∆t)raaklijn, maar vindt een antwoord binnen de marge.

De methode is hier fout, en die fout moet aangerekend worden. Afhankelijk van de precieze formulering in het CV gaat dat aanrekenen via een deelscore die over deze handeling gaat of via de completeer-deelscore.

In het geval van een fout in een berekening of redenatie, die wordt aangerekend in de deelscore, dient de oorspronkelijke marge toegepast te worden op het antwoord dat ontstaan is uit de doorrekenfout.

Voorbeeld: voor een opgave moet de kandidaat een snelheid op een gegeven tijdstip bepalen uit een (x,t)-diagram. De raaklijn wordt op een verkeerd tijdstip getekend; dit kost een deelscore. Met deze raaklijn wordt vervolgens door de kandidaat de snelheid berekend.

De corrector bepaalt in dit geval ook de snelheid op dit verkeerde tijdstip, en controleert of de door de kandidaat gevonden snelheid binnen de oorspronkelijke marges om dit gevonden antwoord valt.

Alle rekenfouten worden aangerekend via het ‘completeren’. 

Voorbeeld: 
In een deelscore staat ‘omrekenen van kWh naar J’. De deelscore kan gescoord worden als de kandidaat de handeling van het omrekenen van kWh naar J verricht. Als bij dat omrekenen een rekenfout gemaakt wordt, valt deze rekenfout onder het completeren.

Ook bij een ‘toon aan dat’ vraag moet de eenheid vermeld worden, tenzij in het cv expliciet is aangegeven dat dit niet hoeft (dan staat de eenheid tussen haakjes, of er staat een opmerking onder de deelscores).

Als gevraagd wordt ‘toon aan dat de snelheid 25,3 km/h is’, en de kandidaat noteert vervolgens ‘v = 25,3’, dan is de aantoning immers onvolledig. Natuurkundig gezien gaat het om de combinatie van getal en een eenheid die de grootte van de grootheid definieert.

Wanneer gevraagd wordt een hoeveelheid te bepalen/berekenen, betekent dit niet dat er sprake is van een aftelbare grootheid. Het antwoord hoeft dus geen geheel getal te zijn. Voorbeeld: op de vraag ‘bereken hoeveel m³ aardgas verbrand wordt’ kan het antwoord in drie significante cijfers zijn: 20,8(m³).

Als gevolg van verschillen in afmetingen in uitwerkbijlagen ontstaan tijdens het drukken, kan het voorkomen dat bij figuren waarin gemeten moet worden de uitkomst bij een kandidaat iets verschillen van de uitkomst in het correctievoorschrift. Het is aan de corrector om in geval van een verschil na te gaan of het verschil wordt veroorzaakt door een meetonnauwkeurigheid of door een verschil in de afmetingen op de uitwerkbijlage. Het laatste mag een kandidaat uiteraard niet worden aangerekend. In dat geval kan de marge uit het beoordelingsmodel worden toegepast op de waarde passend bij de druk van de kandidaat. 

Dat mag, mits de uitkomst binnen de marge valt, want dan liggen de gekozen meetpunten dus dicht genoeg op de lijn. Ligt het antwoord buiten de marge, dan is dit fout.

Nee, tenzij in het CV expliciet staat dat de raaklijn getekend moet worden. Wel moet bijvoorbeeld uit de gebruikte getallen blijken dat het om een raaklijn gaat. ‘Gebruik van formule v = (∆x/∆y)raaklijn’ betekent niet dat er een raaklijn getekend moet worden; dit is de formule zoals deze in de syllabus vermeld staat. Wel moeten de waarden die in de formule worden gebruikt passen bij een (denkbeeldige) raaklijn; dat kan ook een recht stuk van de grafiek rond het juiste punt zijn. Overigens kan een kromme of koorde níet het juiste antwoord opleveren, ook al valt het resultaat binnen de marge.

Nee. De deelscores impliceren dat de handeling juist wordt verricht. Alleen een eventuele rekenfout wordt niet via de betreffende deelscore, maar via het ‘completeren verrekend.

Voorbeeld: Er staan twee identieke draden in serie. Voor de berekening van de weerstand moet de weerstand van één draad vermenigvuldigd worden met twee. De kandidaat deelt echter door twee. De deelscore voor het toepassen van de factor 2 mag hier niet worden toegekend. Wanneer de kandidaat vermenigvuldigt met twee, maar daarbij een rekenfout maakt, kan de deelscore wel worden toegekend en vervalt de deelscore met ‘completeren’.

Het betreft hier een marge op een tussenantwoord en dus verliest een leerling die deelscore als de leerling niet nauwkeurig genoeg heeft afgelezen. Als in het beoordelingsmodel de marge op de uitkomst wordt gegeven, verliest de leerling het completeerpunt als niet nauwkeurig genoeg is afgelezen.

Als in de vraag expliciet staat ‘bereken’ of ‘met behulp van een berekening’, dan mag dat niet. Er moet dan voor de relevante deelscores een berekening gemaakt worden. Het aflezen uit een tabel (al dan niet met interpolatie) is geen berekening maar een bepaling. Zie hiervoor eventueel bijlage 3 van de syllabus; Examenwerkwoorden bij natuurkunde. 

Dat kan. De vakspecifieke regel zegt dat voor minstens één symbool uit de formule een waarde moet zijn ingevuld die past bij de betreffende grootheid. Als naast een passende waarde voor een ander symbool een niet passende waarde is ingevuld (bv. een temperatuur in E=Pt) dan kan de leerling toch het punt voor het gebruik van de formule krijgen. Soms wordt in het beoordelingsmodel in het bolletje voor het gebruik van de formule ook één grootheid expliciet genoemd waarvoor een juiste waarde moet zijn ingevuld. Stel dat dat de t is in eerder genoemde formule dan kan de leerling het punt niet krijgen als voor t een niet passende waarde is ingevuld, ook niet als voor P wel een passende waarde is ingevuld.

In de syllabus is een bijlage opgenomen met informatie voor de corrector. Als je daar ook het antwoord op jouw vraag niet kunt vinden, kun je nog kijken bij de veelgestelde vragen die niet specifiek over natuurkunde gaan. Tot slot kun je je wenden tot de Examenlijn. In de examenperiode is deze alleen bedoeld voor het melden van fouten maar buiten de examenperiode kun je daar terecht met (bijna) alle vragen over de centrale examens.

Modelstudie uit het SE is voorkennis voor het CE. Er zijn diverse specificaties in het CE waaruit blijkt dat vragen over modellen bij het CE horen.

Als een leerling een foutieve notatie in een vervalreactie consequent toepast in een vraag, hoeft deze fout slechts een keer aangerekend te worden conform algemene regel vijf uit het correctievoorschrift. Hieronder staat een voorbeeld waarin dit nader wordt toegelicht.

Voorbeeld van vergelijking van een vervalreactie:

Vraag: Geef de vergelijking van de vervalreactie van promethium-147.   
Beoordelingsmodel:  maximumscore drie

Correctie leerling 1   

• Eerste punt niet, want er staat geen bètadeeltje rechts van de pijl aangezien de notatie niet voldoet aan de voorgeschreven notatieconventies.
• Voor het tweede punt heeft de leerling geen juiste notatie voor het samarium-isotoop. Aangezien de leerling hier dezelfde fout maakt als bij het noteren van het bètadeeltje, hoeft deze fout op grond van algemene regel vijf hier niet weer aangerekend te worden. Het tweede punt kan dus toegekend worden.
• Het derde punt kan worden toegekend.

Correctie leerling 2   

• Het eerste punt kan worden toegekend want er staat een bètadeeltje rechts van de pijl.
• Het tweede punt kan niet worden toegekend omdat het samarium-isotoop onjuist genoteerd is waardoor er feitelijk geen samarium rechts van de pijl staat.
• Het derde punt kan worden toegekend.

Leerling 2 behaalt twee punten voor deze vraag.

Dit kan voorkomen op een examen. In feite is het in het geval van bijvoorbeeld rekenvaardigheden eerder regel dan uitzondering, maar het kan ook met een formule of een bepaald inzicht voorkomen.

Wel proberen we in de natuurkunde-examens te voorkomen dat de uitkomst op de ene vraag nodig is om de volgende vraag te beantwoorden. Hiertoe wordt er in een dergelijke situatie doorgaans van de eerste vraag een ‘toon aan dat’ vraag gemaakt, of wordt er gekozen voor twee deelvragen in een vraag (“voer de volgende opdrachten uit:”).

Hier zijn verschillende redenen voor, die soms samen in een vraag voorkomen:

• De deelvragen dienen om de vraag voor de kandidaten eenvoudiger te maken, door de kandidaat een aantal stappen voor te schrijven. Dit kan in de praktijk ook via het geven van een hint (“Doe eerst …”), maar dit heeft uit leestechnische overwegingen niet de voorkeur.
• De deelvragen zijn aan elkaar gekoppeld en worden daarom bij voorkeur niet als afzonderlijke vragen gesteld.
• Het gaat om één vraag die uit twee delen bestaat en omwille van de duidelijkheid als twee deelvragen wordt gesteld. Bijvoorbeeld: ‘geef een voorbeeld van proces A en proces B’ wordt dan ‘geef een voorbeeld van proces A’ en ‘geef een voorbeeld van proces B’.

Er komen in principe alleen verschillende oplossingsmethodes in het correctievoorschrift als de methodes dusdanig van elkaar verschillen, dat het niet evident is hoe de deelscores verdeeld dienen te worden. Daarnaast staan in het correctievoorschrift in principe alleen methodes die binnen de syllabus vallen. Het blijft natuurlijk mogelijk dat de examenmakers een alternatieve oplosmethode niet hebben voorzien, terwijl deze wel aan bovenstaande criteria voldoet. In dat geval kun je de vraag naar analogie beoordelen volgens algemene regel 3.3 van het correctievoorschrift.

Zie hiervoor de vakspecifieke regels en de toelichting daarop in de syllabus.

Een consequente conclusie moet consequent zijn met de voorafgaande berekening en/of redenatie. Het punt kan dus niet worden toegekend als het antwoord weliswaar juist is (i.e in overeenstemming met het cv), maar op grond van de voorafgaande stappen een andere conclusie getrokken had moeten worden. Dit betekent ook dat andersom het punt wel toegekend mag worden als de conclusie logisch volgt uit de (foutieve) berekening/redenatie, ook al is deze conclusie niet conform het cv.

Zie hiervoor de vakspecifieke regels en de toelichting daarop in de syllabus.

In vergelijkingen van vervalreacties moeten de kandidaten gebruik maken van de in Nederland gebruikelijke notatieconventies.  

Nee, het gebruik van ‘plakkertjes’ in Binas/ScienceData is niet toegestaan. Standaard geldt dat de Binas/ScienceData gebruikt moet worden zoals geleverd, met eventuele errata. Maatregelen die gericht zijn op (veronderstelde) verbetering van de Binas/ScienceData zijn dus niet toegestaan. Mocht voor een specifieke leerling concreet gelden dat de vorm van de Binas/ScienceData voor hem of haar een belemmering is om de informatievaardigheden te tonen, dan neemt de examensecretaris contact op met het CvTE via het contactformulier om voor die concrete situatie een oplossing te zoeken.

Als een antwoord gedeeltelijk juist is, treedt algemene regel 3.2 in werking: Indien een vraag gedeeltelijk juist is beantwoord, wordt een deel van de te behalen scorepunten toegekend in overeenstemming met het beoordelingsmodel. 

Bij een antwoord waarin een leerling een fout heeft gemaakt, kijkt u dus naar het beoordelingsmodel bij de betreffende vraag in combinatie met de vakspecifieke regels. 

Als u alle deelscores uit het beoordelingsmodel kunt toekennen en er geen opmerking, indien of vakspecifieke regel is die voorschrijft dat punten in mindering gebracht moeten worden, kunt u alle punten toekennen ondanks de door de leerling gemaakte fout.

Nee. In een dergelijke vraag waarbij het beschrijven/verklaren/uitleggen op microniveau wordt beoordeeld, wordt in de vraag altijd een macroscopische eigenschap gegeven. Wanneer dit gedeelte van de vraag bijvoorbeeld door de kandidaat wordt herhaald vóór of ná de gevraagde beschrijving/verklaring/uitleg, dan dient dit niet te worden aangemerkt als onjuist.

Voorbeeld: havo examen 2022 tijdvak 1, vraag 8

Vraag

Beschrijf op microniveau het vloeibaar worden van ammoniakgas.

Beoordelingsmodel

Een voorbeeld van een juist antwoord is: De (ammoniak)moleculen gaan dichter op elkaar zitten / worden tegen elkaar aan gedrukt / vormen waterstofbruggen / gaan sterkere vanderwaalsbindingen met elkaar aan.

• juiste beschrijving waaruit blijkt dat de positie/interactie van de deeltjes verandert 1
• de gegeven beschrijving van het vloeibaar worden bevat uitsluitend termen op microniveau 1

Het volgende leerlingantwoord kan dus goed worden gerekend:

“Tijdens het vloeibaar worden van ammoniakgas gaan de ammoniakmoleculen waterstofbruggen met elkaar vormen”.

Dit antwoord bevat weliswaar termen op macroniveau, maar de bevraagde beschrijving is gegeven op microniveau.

Volgens de nieuwe IUPAC-naamgeving worden twee-atomige niet-binaire moleculaire stoffen zoals O₂ en H₂, dizuurstof en diwaterstof genoemd.

In het examen worden de namen van de stoffen getoetst zoals aangegeven in de specificatie B1.4 (syllabus 2024) en de specificatie M1.1 (syllabus 2024). In deze specificatie wordt niet naar de IUPAC-naamgeving verwezen. Daarom wordt in examens de oude naamgeving gehanteerd. Wanneer een kandidaat de nieuwe naamgeving gebruikt, dient dit natuurlijk goed te worden gerekend. Dit valt onder algemene regel 3.3 (vakinhoudelijk juist).

De vuistregel voor de berekening van de pH, die af te leiden is uit specificatie A8.3 in de syllabus, luidt:
Het aantal decimalen in de pH-waarde komt overeen met het aantal significante cijfers in de waarde van [H⁺] of [H₃O⁺]

Voorbeeld 1:

Gegeven [H⁺] = 1,5 x 10^-2. “Bereken de pH.”

Het juiste antwoord pH = 1,82 bevat dus twee decimalen.

Voorbeeld 2:

“Bereken hoeveel procent van het totaal aantal mol hexanoaat en hexaanzuur aanwezig is als hexaanzuur bij pH = 5,50 (T = 298 K).”

Het aantal decimalen in de pH is hier 2 dus hoort het antwoord 16 (%) in twee significante cijfers te zijn weergegeven.

Andersom geldt de vuistregel ook:
Het aantal significantie cijfers in de waarde van [H⁺] of [H₃O⁺] komt overeen met het aantal decimalen in de pH-waarde.

Voorbeeld 3:

Gegeven pH = 1,82. “Bereken de waarde van [H⁺].”

[H⁺] = 1,5 x 10^-2 in twee significante cijfers.

Let op: Met ingang van 2021 wordt de significantie niet meer in elke rekenvraag beoordeeld. Voor informatie zie het artikel Significantie in de centrale examens scheikunde havo/vwo.

Een afrondfout valt onder rekenfouten (vakspecifieke regel 2). 

Een afrondfout is het onjuist afronden van de (tussen)uitkomst van een berekening. Een voorbeeld hiervan is de uitkomst 3,456 afronden naar 3,45 in plaats van 3,46. Afrondfouten dienen bij elke berekening opnieuw te worden aangerekend. 

Soms komt het echter voor dat een kandidaat een tussenuitkomst afkapt in plaats van afrondt. De uitkomst 3,456 wordt dan bijvoorbeeld genoteerd als 3,45. Als uit de daaropvolgende berekening blijkt dat de kandidaat heeft doorgerekend met de onafgeronde waarde of de juist afgeronde waarde, dient dit niet te worden aangemerkt als een afrondfout. 

De finale uitkomst van een rekenvraag mag nooit worden afgekapt en dient derhalve juist te zijn afgerond.

De tussenuitkomsten en de finale uitkomst dienen te zijn weergegeven in minimaal één significant cijfer, die rekenkundig juist is afgerond.

Ja, een juist ingevulde verhoudingstabel mag als een juiste berekening worden geaccepteerd.

Bij het beoordelen van een energieberekening bij scheikunde havo/vwo, onder welke scorebol valt het delen door het aantal mol stof?

Antwoord

We bespreken het antwoord aan de hand van een voorbeeldvraag.

Voorbeeldvraag

Gegeven is de vergelijking:

4 NH₃ + 7 O₂ à 4 NO₂ + 6 H₂O

Vraag: Bereken de reactiewarmte in J mol^–1 NH₃.

Beoordelingsmodel

Voorbeelden van een juiste berekening zijn:

of

• juiste absolute waarden van de vormingswarmtes 1
• verwerking van de coëfficiënten 1
• rest van de berekening 1

Opmerking

Wanneer een antwoord is gegeven als:

Voorbeeld 1

Antwoord

Beoordeling: 2 punten

• juiste absolute waardes van de vormingswarmtes 1
• verwerking van de coëfficiënten 0
• rest van de berekening 1

Toelichting

Deze kandidaat vergeet op het einde van zijn berekening te delen door 4. Hiermee heeft hij de coëfficiënten niet goed verwerkt. De rest van de berekening, de optelling en de verwerking van de plus en mintekens, voert hij juist uit.

Voorbeeld 2

Antwoord

Beoordeling: 1 punt

• juiste absolute waardes van de vormingswarmtes 1
• verwerking van de coëfficiënten 0
• rest van de berekening 0

Toelichting

Deze kandidaat vergeet te delen door 4. Hiermee heeft hij de coëfficiënten niet goed verwerkt. Bij de rest van de berekening maakt hij een tweede fout; hij zet namelijk een minteken voor de vormingswarmte van NO₂.

Bij het beoordelen van fouten in een berekening dient een verschil te worden gemaakt tussen bewerkingsfouten en rekenfouten. Dit is van belang omdat op grond van vakspecifieke regel 2, per vraag voor rekenfouten samen maximaal 1 punt wordt afgetrokken van het aantal dat volgens het beoordelingsmodel moet worden toegekend.

Onder rekenfouten worden fouten verstaan als een verkeerde uitkomst uit een juiste bewerking. 

Bijvoorbeeld verkeerd overgenomen van rekenmachine, eenvoudige rekensom onjuist uit het hoofd berekend of een onjuiste omwerking naar macht (0,005 noteren als 5·10³ of 5·10^-2).

Bewerkingsfouten zijn fouten die rechtstreeks met de uit te voeren bewerking hebben te maken. 

Zoals de molverhouding omgekeerd gebruiken, delen in plaats van vermenigvuldigen, of onjuiste omrekening van eenheden.

Vervolgvraag

Klopt het dat een leerling die een verkeerde uitkomst uit een onjuiste bewerking noteert, alleen het bolletje voor de bewerking niet krijgt, en er niet daarbovenop nog een punt wordt afgetrokken vanwege de rekenfout?

Antwoord

Vanzelfsprekend kan ook in antwoord met een of meer onjuiste bewerkingen een rekenfout gemaakt worden maar punten die je niet kunt toekennen, kun je ook niet aftrekken. In eerste instantie dient gekeken te worden welke punten een leerling krijgt voor juiste bewerkingen in het antwoord. Als dat groter is dan 0 dan kan ook gekeken worden in hoeverre sprake is van aftrekpunten. 

Daarbij dient u naast de vakspecifieke regels ook te kijken naar de algemene regels uit het correctievoorschrift. Een fout mag maar één keer aangerekend worden.

Stel dat een leerling voor het eerste bolletje axb moet doen, maar doet a/b en maakt daarbij ook nog een rekenfout. Vervolgens moet voor het tweede bolletje de uitkomst hiervan gedeeld worden door c. Dat doet een leerling goed en rekent daarbij consequent door met zijn foutieve uitkomst van a/b. 

Dan maakt de leerling geen bewerkingsfout en geen rekenfout in het tweede bolletje. Je zou het tweede bolletje dan toe kunnen kennen zonder een punt af te trekken voor een rekenfout. Het wordt echter anders als niet duidelijk in welk deel van de vraag een rekenfout gemaakt is. Dan kan een leerling wel degelijk een punt aftrek krijgen voor een rekenfout ondanks dat hij op papier heeft laten zien te delen door c (de bewerking is dus goed).

Het is echter lastig hiervoor een algemene richtlijn op te stellen omdat er zoveel verschillende mogelijkheden zijn in waar een leerling wel of niet een fout maakt. 

Kortom, uiteindelijk is het ter beoordeling van de docent of er naast een bewerkingsfout in een vraag ook nog punten afgetrokken dienen te worden voor rekenfouten.

Als de kandidaat een (tussen)uitkomst juist afrondt, maar op minder significante cijfers dan op grond van de gebruikte gegevens mag worden verwacht, maakt hij een significantiefout. We noemen dit niet‑acceptabel (tussentijds) afronden. In vragen waarbij de significantie wordt beoordeeld wordt het scorepunt voor de significantie in dat geval niet toegekend. 

Een afrondfout valt onder rekenfouten (vakspecifieke regel 2). Een afrondfout is het onjuist afronden van de (tussen)uitkomst van een berekening. 

Een voorbeeld hiervan is de uitkomst 3,456 afronden naar 3,45 in plaats van naar 3,46. Afrondfouten dienen bij elke berekening opnieuw te worden aangerekend. 

Let wel op of er ook echt sprake is van een afrondfout of van afgekapte tussenuitkomst (zie ook de veelgestelde vraag over afkappen en afronden).

Zie het voorbeeld hieronder. In de deelscores wordt onder ‘absolute waarde’ de waarde bedoeld, die overgenomen wordt uit het informatieboek, zonder plus of minteken. Het verwerken van plus- of mintekens valt onder ‘rest van de berekening’. Het maakt bij het eerste bolletje dus niet uit of een leerling een verkeerd teken gebruikt omdat hij optelt in plaats van aftrekt of dat de leerling de vormingswarmte in plaats van de ontledingswarmte gebruikt. Deze fouten vallen allemaal onder de laatste deelscore.

Voorbeelden van een juiste berekening zijn:

of 

• juiste absolute waardes van de vormingswarmtes              1
• verwerking van de coëfficiënten                                          1
• rest van de berekening                                                        1

Opmerking

De volgende berekening goed rekenen:

Afhankelijk van de formulering kan het indien op twee manieren worden opgevat:

• Het indien is exclusief voor het in het indien beschreven antwoord: “indien het volgende antwoord is gegeven”
• Het indien is voorbeeldmatig voor een range aan vergelijkbare fouten die je kunt maken: “indien een antwoord is gegeven als”

In het examen scheikunde worden opmerkingen op veel manieren gebruikt. Bijvoorbeeld om punten af te kunnen trekken als niet alleen het juiste antwoord is gegeven, maar ook fouten zijn gemaakt.

Voorbeeld

Vraag:

Teken twee waterstofbruggen ……...

Opmerking

Als er meer dan twee waterstofbruggen zijn gegeven, voor elke onjuiste waterstofbrug één scorepunt in mindering brengen. 

uitleg: In principe beoordeelt u de vraag eerst volgens de bolletjes. Bij het tekenen van waterstofbruggen is het niet duidelijk welke waterstofbrug als eerste is getekend. Daarom kent u punten toe voor elke juiste waterstofbrug. Daarna trekt u één of meer scorepunten af als er behalve de twee juiste waterstofbruggen ook onjuiste waterstofbruggen zijn getekend. Vier waterstofbruggen waarvan er twee juist zijn, geeft nul punten. Drie waterstofbruggen waarvan er twee juist zijn, geeft 1 punt. Drie of meer waterstofbruggen die allemaal juist zijn, geeft natuurlijk 2 punten etc. 

Let op: de opmerking geldt alleen als er twee of meer waterstofbruggen zijn getekend. Dus in het geval van één juiste en één onjuiste kunt u volgens de bolletjes gewoon 1 scorepunt toekennen.

In het examen scheikunde worden opmerkingen op veel manieren gebruikt. Bijvoorbeeld om, als het toetsdoel is behaald maar niet exact het gewenste antwoord is gegeven op de vraag, toch de punten te kunnen geven.

voorbeeld 1

vraag: Geef het 3-lettersymbool voor deze aminozuur-eenheid.

opmerking
Als de juiste naam of het 1-lettersymbool is gegeven, dit goed rekenen

uitleg
Het toetsdoel is in dit geval het selecteren van de juiste aminozuur-eenheid. Er wordt in deze specifieke situatie niet beoordeeld of de kandidaat onderscheid kan maken tussen de naam, het 1-‑lettersymbool en het 3-lettersymbool.

Voorbeeld 2

vraag: Geef de reactievergelijking in molecuulformules van …….

opmerking
Als in plaats van de molecuulformule van ….., de juiste structuurformule is gegeven, dit niet aanrekenen.

uitleg
Het toetsdoel is het opstellen en kloppend maken van een reactievergelijking. Er wordt in deze specifieke situatie niet beoordeeld of de kandidaat onderscheid kan maken tussen een molecuulformule en een structuurformule. 

In het examen scheikunde worden opmerkingen op veel manieren gebruikt. Bijvoorbeeld om een aanscherping te geven van hoe een scorebol dient te worden geïnterpreteerd. Deze aanscherping wordt toegevoegd om zeker te weten dat alle correctoren die scorebol op dezelfde manier beoordelen en beoordelingsongelijkheid te voorkomen. Eigenlijk functioneert de opmerking dus als uitleg van wat we in de betreffende scorebol bedoelen.

Voorbeeld

Vraag: Maak het blokschema op de uitwerkbijlage compleet.

De derde scorebol: de recirculatie van ethanol uit S3 juist weergegeven.

Opmerking
Als de teruggevoerde stofstroom van ethanol uit S3 is weergegeven als gesloten stofstroom waarbij invoer van extra ethanol afwezig is, het derde scorepunt niet toekennen.

uitleg: Wanneer er een stof in een blokschema gerecirculeerd moet worden, is het belangrijk dat de kandidaat in de gaten heeft of er extra invoer van buitenaf nodig is of dat het gaat om een gesloten stofstroom. Het is een toetsdoel om de recirculatie juist weer te geven. De opmerking geeft de correctoren uitleg over wat wij met “juist” bedoelen. Deze opmerking functioneert in dit geval dus ter voorkoming van beoordelingsongelijkheid.

In het examen scheikunde worden opmerkingen op veel manieren gebruikt. Bijvoorbeeld om te voorkomen dat een consequentiefout als gevolg van een onjuist antwoord op een andere vraag, dubbel aangerekend moet worden. Algemene regel 6 van het correctievoorschrift stelt namelijk het volgende: “Een zelfde fout in de beantwoording van verschillende vragen moet steeds opnieuw worden aangerekend, tenzij in het beoordelingsmodel anders is vermeld.” Dit “anders vermelden” kan bijvoorbeeld door middel van een opmerking. Staat de opmerking er niet, dan dient de fout opnieuw aangerekend te worden.

Voorbeeld

opmerking

Als een onjuist antwoord op vraag 2 het consequente gevolg is van een onjuist antwoord op vraag 1, dit antwoord op vraag twee goed rekenen.

uitleg: U beoordeelt de fout niet opnieuw. Probeer het antwoord van de kandidaat zo veel mogelijk te scoren in de geest van het correctievoorschrift

In het correctievoorschrift wordt gerekend met afgeronde waarden. Dit wordt gedaan om in het correctievoorschrift één rekenvoorbeeld te kunnen geven dat aansluit bij de verschillende waarden in Binas en ScienceData. Het gebruik van andere, niet afgeronde, waarden door leerlingen kan leiden tot afwijkingen in de uitkomst. Vanzelfsprekend leiden dergelijke afwijkingen in de uitkomst in een juiste berekening niet tot aftrek van scorepunten. Een voorbeeld is vraag 2 uit het examen scheikunde vwo 2018-I.

Zie hiervoor ook het artikel Significantie in de centrale examens scheikunde havo/vwo.

In het examen scheikunde worden opmerkingen op veel manieren gebruikt. Bijvoorbeeld om een antwoord goed te rekenen dat eigenlijk niet helemaal klopt. Uitgaande van de (beperkte) kennis van de kandidaat, recent veranderde naamgeving etc. rekenen we in dit geval de kandidaat de fout niet aan.

Voorbeeld 1

Vraag: Geef de systematische naam van ….

Opmerking:
Het volgende antwoord goed rekenen: 2-propanol

uitleg: In het geval van “Het volgende antwoord goed rekenen”, moet het antwoord er exact staan. Alleen dan mag je het goed rekenen.

Voorbeeld 2

Vraag: Leg uit MDEA oplosbaar is in water. Gebruik in je uitleg de structuurformule van MDEA.

Opmerking:
Een antwoord als het volgende goed rekenen: MDEA bevat OH en kan daarmee waterstofbruggen vormen.

uitleg: In dit geval van “Een antwoord als het volgende goed rekenen”, hoeft het antwoord niet letterlijk zo genoteerd te worden door de kandidaat. Het antwoord uit voorbeeld 2 is erg slordig geformuleerd. Micro en macro- begrippen worden namelijk door elkaar gebruikt. Deze opmerking geeft aan dat een juiste formulering op microniveau in deze vraag niet wordt beoordeeld.

Nee, dit hoeft de kandidaat geen 2 punten te kosten. Volgens algemene regel 5 mag een fout in de uitwerking van een vraag maar één keer worden aangerekend, tenzij daardoor de vraag aanzienlijk vereenvoudigd wordt en/of tenzij in het beoordelingsmodel anders is vermeld. We ondersteunen het antwoord met een voorbeeld. 

Voorbeeldvraag

Geef de structuurformule van het gedeelte ~ Ser – Cys – Thr ~.

Beoordelingsmodel

Een voorbeeld van een juist antwoord is:

• de peptidegroepen juist, inclusief de afgebroken peptidegroepen aan het begin en einde van de keten 1
• de restgroepen juist 1
• begin en einde van de peptideketen juist weergegeven, bijvoorbeeld
  met ~ en de rest van de structuurformule juist 1

Leerlingantwoord

Uitleg: Deze kandidaat tekent de peptidegroepen aan het uiteinde onjuist. Het consequente gevolg hiervan is dat hij de uiteindes niet meer zal weergeven met de tilde (~). Omdat de kandidaat zijn antwoord niet aanzienlijk vereenvoudigd heeft (de kandidaat heeft getoond dat hij twee peptidegroepen juist kan weergeven), hoeft deze fout maar één keer te worden aangerekend.

De peptidegroepen die de aminozuureenheden met elkaar verbinden en de afgebroken peptidegroepen aan de uiteindes van het molecuul vallen beide onder de eerste deelscore. 

Onder de laatste deelscore valt het gebruik van onder andere ~ aan de uiteindes van de keten en hoeft de wijze waarop de peptidegroepen zijn afgebroken niet opnieuw beoordeeld te worden. 

We ondersteunen het antwoord met twee voorbeeldvragen. 

Voorbeeldvraag

Geef de structuurformule van het gedeelte ~ Ser – Cys – Thr ~ (3p).

Beoordelingsmodel

Een voorbeeld van een juist antwoord is:

• de peptidegroep(en) juist, inclusief de afgebroken peptidegroepen aan het begin en einde van de keten 1
• de restgroepen juist 1
• begin en einde van de peptideketen juist weergegeven, bijvoorbeeld met ~ en de rest van de structuurformule juist 1 

Voorbeeld 1 

Leerlingantwoord 

Beoordeling: 2 punten 

• de peptidegroep(en) juist, inclusief de afgebroken peptidegroepen aan het begin en einde van de keten 0
• de restgroepen juist 1
• begin en einde van de peptideketen juist weergegeven, bijvoorbeeld met ~ en de rest van de structuurformule juist 1 

Toelichting

Deze kandidaat tekent de peptidegroepen onjuist. Het consequente gevolg hiervan is dat de peptidegroep aan het rechter uiteinde ook onjuist is weergegeven. Dit alles dient beoordeeld te worden in de eerste deelscore. In de derde deelscore worden de H-atomen aan de αC‑atomen beoordeeld, de juiste covalentie en het gebruik van ~ aan het begin en einde van het fragment. 

Voorbeeld 2

Leerlingantwoord 

Beoordeling: 2 punten

• de peptidegroep(en) juist, inclusief de afgebroken peptidegroepen aan het begin en einde van de keten 0
• de restgroepen juist 1
• begin en einde van de peptideketen juist weergegeven, bijvoorbeeld met ~ en de rest van de structuurformule juist 1

Toelichting

Deze kandidaat maakt een fout in de (afgebroken) peptidegroep aan het rechter uiteinde en scoort daarom het eerste deelscorepunt niet. Verder zijn er geen fouten gemaakt.

Ja, we bespreken het antwoord aan de hand van een voorbeeldvraag.

Voorbeeldvraag

Geef de structuurformule van het gedeelte ~ Ser – Cys – Thr ~ (3p).

Beoordelingsmodel

Een voorbeeld van een juist antwoord is:

• de peptidegroepen juist, inclusief de afgebroken peptidegroepen aan het begin en einde van de keten 1
• de restgroepen juist 1
• begin en einde van de peptideketen juist weergegeven, bijvoorbeeld met ~ en de rest van de structuurformule juist 1

Voorbeeld

Leerlingantwoord

Beoordeling: 1 punt

• de peptidegroep(en) juist, inclusief de afgebroken peptidegroepen aan het begin en einde van de keten 1
• de restgroepen juist 0
• begin en einde van de peptideketen juist weergegeven, bijvoorbeeld met ~ en de rest van de structuurformule juist 0

Toelichting

Deze kandidaat vergeet twee H-atomen te tekenen. 
Eén van deze H-atomen zit in de restgroep van Thr. De tweede deelscore wordt dus niet behaald. Het andere H-atoom zit aan een van de αC‑atomen en valt daarom onder de derde deelscore. Hierdoor mist een kandidaat twee punten door het vergeten van twee H-atomen.

Noot: Doordat de covalentie van het C-atoom in de restgroep onjuist is, kan het laatste scorepunt nooit behaald worden. U kunt hierover meer lezen in de veelgestelde vraag Scheikunde: Structuurformules: Wat wordt bedoeld met “de rest van de structuurformule” in de scorebolletjes?.

In het examen scheikunde wordt bij de beoordeling van structuurformules het laatste scorebolletje vaak geformuleerd als “de rest van de structuurformule”. Soms staat daarachter nog toegevoegd “in een structuurformule die voldoet aan de covalentieregels”. In feite wordt in beide gevallen hetzelfde bedoeld: de rest van de juiste structuurformule, ofwel: de rest van het antwoord op de vraag. Dat is kortgezegd het gedeelte dat nog niet in de andere scorebolletjes is beoordeeld. Verder is het essentieel voor het behalen van dit scorepunt dat de door de leerling gegeven structuurformule voldoet aan de covalentieregels.  

Als “de rest van de structuurformule” alleen gaat om het aanvullen van de structuurformule met waterstofatomen, dan mag het punt ook worden toegekend als door gevolg van een eerder beoordeelde fout een leerling meer of minder H-atomen moet tekenen om te voldoen aan de covalentieregels. 

In de centrale examens worden vaste richtlijnen gehanteerd voor de schrijfwijze van structuurformules. Deze richtlijnen zijn te vinden in bijlage 3 van de syllabus. Van kandidaten wordt verwacht dat zij structuurformules volgens deze richtlijnen noteren, tenzij in de vraag anders is aangegeven.

Tegenwoordig zit het onderdeel analytische meetkunde in het CE Wiskunde B. Je moet hierbij de afstand van een punt tot lijn kunnen berekenen. Bij het vak Wiskunde D hebben kandidaten hier een formule voor geleerd: 

Voor de afstand van punt 

P(x_p,y_p)

tot lijn 

l: ax + by = c

 geldt:

d(P,l) = \frac{|ax_{p}+by_{p}-c|}{\sqrt{a^2+b^2}}

Is het toegestaan deze formule ook te gebruiken bij het CE Wiskunde B, of moet het via de drie stappen?

De algemene regels in het correctievoorschrift schrijven voor dat aan een vakinhoudelijk correct antwoord op een vraag alle punten toegekend moeten worden. Dat geldt ook voor een antwoord waarin niet is voorzien in het beoordelingsmodel bij de vraag¹. Ook als een leerling een gedeeltelijk juist antwoord geeft volgens een alternatieve oplossingsmethode, dan zegt algemene regel 3.3 dat deelscores kunnen worden toegekend in de geest van het beoordelingsmodel. Zeker bij leerlingen die wiskunde D volgen naast wiskunde B ligt het voor de hand dat dit vaker voorkomt. Maar ook kennis opgedaan bij andere vakken of uit eigen interesse kan gebruikt worden. We mogen niet van leerlingen verwachten dat zij bedenken waar ze iets geleerd hebben voordat zij een oplossingsstrategie kiezen.

Desondanks is het mogelijk dat een vraag op een zodanige manier wordt gesteld dat een leerling niet vrij is in de keuze van een oplossingsstrategie en dus bijvoorbeeld de genoemde formule voor de afstand van een punt tot een lijn niet bij de beantwoording van de vraag kan worden gebruikt.

¹ In het correctievoorschrift worden alleen die oplossingsmethoden opgenomen die te verwachten zijn op grond van de kennis waarover een leerling geacht wordt te beschikken bij het vak wiskunde B.

Ja. Voor een kandidaat met dyslexie met een geldige deskundigenverklaring kunnen de examencondities aangepast worden op grond van een verklaring van een deskundige (artikel 3.54 Uitvoeringsbesluit WVO). De volgende aanpassingen kunnen worden gedaan:

• Verlenging van de examentijd (voor het CE maximaal 30 minuten).
• Auditieve ondersteuning.
• Gebruik van een laptop.

Zie artikel 3.54 Uitvoeringsbesluit WVO.

Hoeveel tijdverlenging is er mogelijk voor een kandidaat met dyslexie bij het cspe?
Bij het cspe mag een kandidaat met dyslexie met een geldige deskundigenverklaring gebruik maken van een maximale tijdverlenging van 15 minuten per onderdeel.

Omdat hier geen expliciete regelgeving voor is, bepaalt de school dit. De meeste scholen staan het vanwege fraudegevoeligheid niet toe en nemen het besluit hierover op in het examenreglement.

De leerling met een officiële dyscalculieverklaring heeft recht op 30 minuten extra tijd bij het centraal examen waarbij rekenen een rol speelt. Ook mag de leerling gebruik maken van de standaard rekenkaarten die zijn uitgegeven door het College voor Toetsen en Examens. Daarnaast is het mogelijk dat de school een zelf ontwikkelde rekenkaart aanbiedt als deze geen afbreuk doet aan de te toetsen exameneisen.

De centrale examens waarbij rekenen een rol speelt, zijn onder meer wiskunde, natuurkunde, scheikunde, biologie, economie en bedrijfseconomie. Mogelijk zijn er meer vakken waarbij de leerling met dyscalculie de hulpmiddelen wil inzetten, neem dan contact op met het CvTE via het contactformulier.

In de brochure Kandidaten met een ondersteuningsbehoefte is een uitvoerige beschrijving gegeven van de kaders waarbinnen de school mag handelen. Als de kandidaat aanpassingen nodig heeft die buiten de kaders vallen, neemt de school contact op met het CvTE.

Informatie over de logistiek is te verkrijgen bij de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO), Afdeling Examendiensten, telefoonnummer (050) 5997776.

Zie ook artikel 3.54 van het Uitvoeringsbesluit WVO.

Meer informatie

• Kandidaten met een ondersteuningsbehoefte

Het gebruik van de computer als schrijfgerei is algemeen toegestaan, ook voor kandidaten zonder ondersteuningsbehoefte. Melding aan het CvTE of inspectie is dus niet nodig. Kandidaten met dyslexie of een motorische beperking kunnen bijvoorbeeld gebruik maken van de computer.

Zie voor meer informatie de brochure Kandidaten met een ondersteuningsbehoefte en de informatie Computer als schrijfgerei.

Meer informatie

• Kandidaten met een ondersteuningsbehoefte

De toegestane hulpmiddelen worden bij regeling vastgesteld en te vinden via de pagina Hulpmiddelen.

• Hulpmiddelen

Voor het vmbo zijn de toegestane hulpmiddelen te vinden in bijlage 1A en voor havo/vwo in bijlage 1B bij de Regeling toegestane hulpmiddelen voor de centrale examens vo.

Examens vanaf 2018 zijn terug te vinden op deze website door achtereenvolgens te kiezen voor een examenjaar, een niveau en een vak.

Alle informatie en oefenexamens van 2002-2017 zijn te vinden via de archiefwebsite. Helemaal bovenaan en onderaan elke pagina van examenblad staat een link naar het archief van examenblad 2002-2017. Je kunt op elke pagina van de website via deze menu's naar bijvoorbeeld oude examenopgaven gaan.

Daarnaast zijn oude examens te vinden op cito.nl, onder andere digitale bestanden voor cspe's. Examenopgaven voor kandidaten met een visuele beperking vind je op eduvip.nl. Op examenblad.nl staan alleen de papieren examens. Voorbeelden van digitale centrale examens zijn te vinden op de online oefenomgeving van Facet: oefenen.facet.onl.

In verband met de auteursrechten zijn de (kleuren)bijlagen van de examens van de kunstvakken tot 2016 niet gepubliceerd. Vanaf 2016 worden de kleurenbijlagen gepubliceerd op de examenpagina’s op Examenblad.nl. 

Let op: Wijzigingen in examenprogramma's kunnen ertoe leiden dat oude examens als voorbereiding minder relevant zijn. Meestal zijn de recente examens de beste voorbeelden.

Examenprogramma
De examenprogramma's worden door de minister op hoofdlijnen vastgesteld. In het examenprogramma staat hoe de leerstof is verdeeld over het centraal examen en het schoolexamen. Heb je een vraag of opmerking over het examenprogramma, dan kun je die stellen via het contactformulier van Informatie Rijksoverheid.

Meer informatie over examenprogramma’s vind je op de onderwerppagina ‘examenprogramma’s’.

Syllabus
De syllabi worden vastgesteld door het CvTE. Heb je een vraag of opmerking over een syllabus, vul dan het contactformulier op Examenblad.nl in. Meer informatie over de totstandkoming van syllabi vind je op de onderwerppagina ‘syllabi’.

De examenonderwerpen voor de klassieke talen worden in de syllabus bekendgemaakt. In de syllabus staan de examenonderwerpen voor het examenjaar waarvoor de syllabus geldt en voor de twee examenjaren daarna. Je vindt de examenonderwerpen in de tabel in hoofdstuk 1 van de syllabus.

Het College voor Toetsen en Examens (CvTE) denkt elk jaar na over welke auteur en/of welk genre in welk examenjaar het beste getoetst kan worden. Hierbij wordt ook gekeken naar hoe de examens van een auteur en/of een genre in eerdere examenjaren zijn ontvangen. Kortom, er wordt gekeken naar wat aandachtspunten zijn bij de keuze voor een nieuw examenjaar.

De keuze van het CvTE, wordt vervolgens besproken met de vakvereniging VCN (Vereniging Classici Nederland). Na dit overleg met de vakvereniging wordt de keuze definitief.

Als de keuze definitief is, bespreekt het CvTE met de vakvereniging ideeën voor een pensum. Het CvTE doet vervolgens een voorstel aan de vakvereniging. Dit voorstel bevat meer teksten dan uiteindelijk in de syllabus worden opgenomen. Een groep docenten van de vakvereniging kijkt hiernaar en geeft aan welke selectie van teksten de voorkeur heeft en doet eventueel nog aanvullende suggesties. De reacties vanuit de vakvereniging worden door de vaststellingscommissie van het CvTE meegewogen bij het definitief vaststellen van het pensum.

Op de examenpagina van het betreffende vak zijn een examenprogramma en een syllabus gepubliceerd (kies: het examenjaar, schoolsoort, vak). Het examenprogramma beschrijft de kennis, het inzicht en de vaardigheden waarop elke leerling bij het examen (schoolexamen en centraal examen) wordt beoordeeld. De leerstof uit het examenprogramma voor het centraal examen is uitgewerkt in een syllabus.

Als docent zorg je ervoor dat je leerlingen les krijgen over de examenstof die in het examenprogramma en de syllabus beschreven is.

De verdeling over type vragen ligt in grote lijnen vast. De meerkeuzevragen in de examens maken ongeveer zestig procent van de scorepunten uit en de andere vraagvormen ongeveer veertig procent. Andere vraagvormen zijn voorgestructureerde vragen zoals beweringenvragen, citeervragen en open vragen.

De verhouding van deze vraagvormen in een examen (bínnen die marge van ongeveer veertig procent van het totaal) ligt niet vast en ook niet welke subtypes worden gebruikt. Het kan dus gebeuren dat er een ‘nieuw’ type vraag in een examen voorkomt. 

Voorbeeld: het modelantwoord is ‘het [tapijt] moest licht kunnen uitstralen/geleiden’, maar mijn leerlingen antwoorden ‘het moest licht kunnen uitzenden’ of ‘overbrengen’. 

Bovengenoemde antwoorden zijn uiteraard correct, want het zijn synoniemen van de modelantwoorden: 'uitzenden' ≈ 'uitstralen'; 'overbrengen' ≈ 'geleiden'.

Daarvoor overleg je met je vakgenoten, binnen of buiten de vaksectie op school. 

Daarbij kan regel 3.3 van de Algemene regels van het cv behulpzaam zijn: “indien een antwoord op een open vraag niet in het beoordelingsmodel voorkomt en dit antwoord op grond van aantoonbare, vakinhoudelijke argumenten als juist of gedeeltelijk juist aangemerkt kan worden, moeten scorepunten worden toegekend naar analogie of in de geest van het beoordelingsmodel.” 

Kom je in het overleg met je vakgenoten samen tot de conclusie dat een antwoord goed gerekend moet worden terwijl dat strijdig is met het cv, meld dit dan via het Examenloket bij de Examenlijn.
 

In het correctievoorschrift staat onder 2 Algemene regels: 
“3.5 Indien meer dan één voorbeeld, reden, uitwerking, citaat of andersoortig antwoord gevraagd wordt, worden uitsluitend de eerst gegeven antwoorden beoordeeld, tot maximaal het gevraagde aantal.” 

Als er twee antwoorden worden gevraagd, beoordeelt u dus alleen de eerste twee antwoorden van de kandidaat.

Nee. Een correctievoorschrift dat als streng wordt ervaren, is geen reden voor een aanvulling. Een aanvulling op het correctievoorschrift wordt gedaan als er sprake is van een fout of een onduidelijkheid in het correctievoorschrift (zie Aanvullingen op het correctievoorschrift). 

In de techniek van het bepalen van de n-term (zie voor uitleg n-term) wordt hier automatisch rekening mee gehouden. Als een examen relatief veel makkelijke vragen bevat, wordt de n-term laag (minimaal 0,0). Bevat een examen relatief veel moeilijke vragen, dan wordt de n-term hoger. 

De examenmakers doen hun uiterste best om taalfouten in de examens en correctievoorschriften te voorkomen. Het kan helaas gebeuren dat er een taal-/stijlfout blijft staan. Alleen als de fout een juiste interpretatie van een opgave en/of correctievoorschrift in de weg staat, meld je dit via de examenlijn. De fout kan dan mogelijk door een aanvulling op het correctievoorschrift worden rechtgezet.

Het College voor Toetsen en Examens heeft de correctievoorschriften bij regeling vastgesteld. Het correctievoorschrift is een zogeheten algemeen verbindend voorschrift en valt onder wet- en regelgeving die van overheidswege wordt verstrekt. De corrector mag dus niet afwijken van het correctievoorschrift.

Andere media, bijvoorbeeld verslagen van examenbesprekingen of informatie op fora, kunnen nuttig zijn voor het uitwisselen van informatie met vakgenoten, om de toepassing van het cv te verduidelijken en te vergemakkelijken. Deze kanalen zijn vooral waardevol bij de beoordeling of antwoorden van leerlingen voldoen aan de kern of de strekking van een goed antwoord. Echter, er mag in geen geval worden afgeweken van het cv, tenzij algemene regel 3.3 van toepassing is.

De Examenlijn hecht grote waarde aan overleg tussen docenten over de correctie van de examens en dus ook aan examenbesprekingen. Eventuele afspraken die hier gemaakt worden mogen uiteraard niet strijdig zijn met het correctievoorschrift en zijn nooit een officiële uitbreiding van het correctievoorschrift. 

Alleen het correctievoorschrift en eventuele aanvullingen uitgegeven door het College voor Toetsen en Examens zijn bindend. Docenten moeten zich altijd houden aan het correctievoorschrift voor een eerlijke behandeling van alle kandidaten. Als een docent afwijkt van het correctievoorschrift, kan hij zich daarvoor niet beroepen op verslagen van examenbesprekingen of uitspraken van vakverenigingen. Opmerkingen tijdens examenbesprekingen of discussiefora gaan niet boven het correctievoorschrift.

Als onder docenten het idee bestaat dat het correctievoorschrift niet correct/volledig is, moet de examenlijn hierover worden ingelicht. Er kan dan zo nodig een passende maatregel worden genomen die landelijk bekend wordt gemaakt.

Het kan heel soms voorkomen dat twee deelscores zijn gekoppeld. Dit is geen fout; het correctievoorschrift kan gewoon gevolgd worden. Als twee deelscores gekoppeld zijn, dan kan meestal de tweede deelscore niet gescoord worden zonder het scoren van de eerste.

Als er sprake is van een ‘consequentie’ in de deelscore, lees dan bij natuurkunde ‘Wanneer mag ik het punt voor een consequente conclusie wel/niet geven?’.

De examenlijn doet geen uitspraak over hoe de corrector een leerlingantwoord moet beoordelen. De examenlijn gaat uit van de professionaliteit van docent en corrector. Het correctievoorschrift is bindend. Dat betekent dat alle correctoren zich aan het correctievoorschrift moeten houden. 

Als de leerling een antwoord op een open vraag geeft dat vakinhoudelijk (gedeeltelijk) juist is, voorzie dit antwoord van scorepunten in overeenkomst met het beoordelingsmodel. De algemene regel 3.3 van het correctievoorschrift is hier voor bedoeld (voor digitale centrale examens bb en kb betreft dit algemene regel 2.3). 

Als de examenlijn leerlingantwoorden zou beoordelen, geeft zij een toelichting die het correctievoorschrift voor de betreffende corrector in feite uitbreidt of inperkt. Dat kan niet. De examenlijn geeft alleen correcties en aanvullingen op het correctievoorschrift via een aanvulling op het correctievoorschrift dat naar alle scholen wordt gezonden.

Als uit een antwoord blijkt dat een leerling de vraag anders heeft geïnterpreteerd, geldt algemene regel 3.3 uit het voorschrift niet. Ook niet als de corrector begrip heeft voor deze misinterpretatie. In dit geval is een melding via het contactformulier op examenloket.nl nodig en zal de examenlijn nagaan of er mogelijk iets mis is met de vraag.

Beide correctoren oordelen vanuit hun professionaliteit of antwoorden die door kandidaten gegeven worden, vallen onder de strekking van het correctievoorschrift. De corrector handelt dan niet naar de letter van het correctievoorschrift maar wel in de geest ervan.

De koppeling van de scholen voor de uitvoering van de tweede correctie, de zogenaamde pooling, wordt verricht door DUO/Examendiensten op basis van de door de scholen opgegeven aantallen kandidaten per schoolsoort per vak. De koppeling wordt in maart bekend gemaakt. De pooling staat vanaf dan op mijn examenblad van de examensecretaris en de plaatsvervanger.

Nadat de koppeling in maart bekend is gemaakt aan de scholen, wijst het bevoegd gezag van de school, conform artikel 3.23 Uitvoeringsbesluit WVO 2020 de gecommitteerde(n) aan. Deze aanwijzing maakt het bevoegd gezag bekend aan die scholen waarvoor zij de tweede correctie verzorgen.

Bij onvoorziene omstandigheden die leiden tot een probleem met de pooling van de tweede correctie kan de examensecretaris contact opnemen met DUO/Examendiensten via examens@duo.nl.

Wolf is een online programma waarmee examinatoren direct na de examens leerlingresultaten doorzet naar Cito. Die gegevens zijn onmisbaar voor het bepalen van de n-termen. Als examinator kun je je gegevens 24/7 invoeren, waar je maar wilt. Je start Wolf op via een speciale link die je krijgt toegezonden via de Wolf-accountbeheerder van de eigen school. Meer informatie over Wolf staat op de website van Cito.

Elk jaar organiseren veel vakinhoudelijke verenigingen direct na het centraal schriftelijk examen een bespreking van de opgaven en het correctievoorschrift. Deze examenbesprekingen worden op verschillende plaatsen in het land gehouden en zijn ook open voor niet-leden. 

Op de website van het Platform VVVO vind je een overzicht van de vakinhoudelijke verenigingen.

Zie ook 'Mogen de uitkomsten van de examenbesprekingen worden meegenomen in de correctie?'.

De correctievoorschriften zijn kort na afloop van het examen digitaal beschikbaar (in PDF) via examenblad.nl.

De correctievoorschriften zijn op de examendag te vinden op de pagina van het afgelegde examen. De correctievoorschriften staan onder het kopje Examenrooster en -documenten.

Uitgangspunt is dat de correctievoorschriften van examens die in de ochtend zijn afgenomen dezelfde middag om 14.00 uur op examenblad.nl staan. De correctievoorschriften van de middagzittingen van het vmbo worden om 16.00 uur gepubliceerd en van havo/vwo om 17.00 uur. Het correctievoorschrift voor vakken die meedoen aan de testcorrectie wordt later gepubliceerd.

Let op: Een correctievoorschrift is niet een verzameling goede antwoorden. Het is een bindend voorschrift waarmee een examinator het examenwerk beoordeelt en op grond waarvan hij punten toekent.

Als een leerling een correct antwoord geeft en ook nog correcte overbodige informatie geeft, kan het volledige aantal scorepunten worden toegekend. Maar als een leerling een correct antwoord geeft en ook nog allerlei overbodige informatie opschrijft die in tegenspraak is met het correcte antwoord, dan mogen geen scorepunten worden toegekend. Dit geldt ook als uit die informatie blijkt dat de leerling de vraag eigenlijk niet heeft begrepen.

Daarvoor overleg je met je vakgenoten, binnen of buiten de vaksectie op school. Daarbij kan regel 3.3 van de Algemene regels van het cv behulpzaam zijn: “indien een antwoord op een open vraag niet in het beoordelingsmodel voorkomt en dit antwoord op grond van aantoonbare, vakinhoudelijke argumenten als juist of gedeeltelijk juist aangemerkt kan worden, moeten scorepunten worden toegekend naar analogie of in de geest van het beoordelingsmodel.”

Kom je in het overleg met vakgenoten samen tot de conclusie dat een antwoord goed gerekend moet worden terwijl dat strijdig is met het cv, meld dit dan bij de Examenlijn.

Regel 3.2 uit de Vakspecifieke regels van het correctievoorschrift luidt: “Met taalfouten wordt in de beoordeling geen rekening gehouden.” Dat geldt uiteraard ook voor spelfouten.

Als het antwoord op een andere manier is gegeven, maar onomstotelijk vaststaat dat het juist is, dan moet dit antwoord ook goed gerekend worden.

Als eerste en tweede corrector werkt u als een team om de leerling de totaalscore te geven die het best past bij zijn/haar prestatie. Wij gaan uit van uw professionaliteit. Het is aan u om van daaruit te beoordelen of antwoorden die door kandidaten gegeven worden, vallen onder de strekking van het correctievoorschrift. Uiteraard houdt u zich daarbij aan de algemene en vakspecifieke regels in het correctievoorschrift. Het corrigeren van examens is echter geen harde wetenschap en het correctievoorschrift biedt dan ook ruimte voor interpretatie. Onderling overleg tussen eerste en tweede corrector zal moeten uitwijzen of verschillen in de beoordeling vallen binnen deze interpretatieruimte of erbuiten.

Mocht u desondanks geen overeenstemming over de (eind)beoordeling bereiken met uw tweede corrector, kunt u het bevoegd gezag van uw eigen school inschakelen. Wanneer het bevoegd gezag van beide correctoren ook geen overeenstemming bereiken, is de volgende (en laatste) stap om de Inspectie te vragen een onafhankelijke derde correctie uit te voeren. De uitkomst van de derde correctie is bindend.

De examenlijn is in bovengenoemde situatie geen partij en beoordeelt dan ook geen individuele leerlingantwoorden. Als u in het overleg met uw tweede corrector stuit op een interpretatieverschil dat (mogelijk) veroorzaakt wordt door een onduidelijkheid in de vraagstelling of in het correctievoorschrift, kunt u dit doorgeven aan de examenlijn via het contactformulier.

Mocht u tot de conclusie komen dat iets fout is gerekend dat naar uw oordeel toch vakinhoudelijk juist was, dan kunt u uw collega-corrector vragen of deze bereid is het inzicht ook te overwegen. Daarbij kunt u uiteraard ook een andere vakcollega of uw examensecretaris raadplegen.

Soms komen in een beoordelingsmodel deelscores (bolletjes) voor die 2 scorepunten waard zijn. Sinds 2019 is in het beoordelingsmodel altijd een opmerking opgenomen waarin duidelijk wordt gemaakt of deze ‘deelbaar’ is of niet. Dat staat overigens los van het feit dat op grond van vakspecifieke regel 1 op grond van een rekenfout één scorepunt in mindering wordt gebracht. Dan blijft er vanzelfsprekend nog één scorepunt over voor dit antwoordelement.

Het profielwerkstuk maakt onderdeel uit van het schoolexamen. In het Uitvoeringsbesluit WVO 2020 is niets geregeld over de bewaartermijn van de schoolexamens en dus ook niet van een profielwerkstuk. Het is de vrijheid van de school om te bepalen hoe lang het profielwerkstuk wordt bewaard.

Wel moet er rekening mee worden gehouden dat het profielwerkstuk onderdeel is van het schoolexamen en dat voor examenwerk in het algemeen geldt, dat het pas kan worden meegegeven of vernietigd als hiervoor regels zijn gesteld.

De rechtsvorm van de school bepaalt in hoeverre de Archiefwet van toepassing is. Scholen met een publiekrechtelijke rechtsvorm vallen, omdat ze onderdeel zijn van de overheid, voor hun gehele archiefbeheer onder de Archiefwet. Bij onderwijsinstellingen met een privaatrechtelijke rechtsvorm valt maar een deel van het archief onder de bepalingen van de Archiefwet, namelijk voor wat betreft hun openbaar gezagtaken, zoals het afnemen van eindexamens.

Op basis van de Archiefwet zijn de scholen verplicht een selectielijst op te stellen en vast te laten stellen in overleg met het Nationaal Archief. In de selectielijst moeten zij aangeven hoe lang stukken over deze onderwerpen worden bewaard. Als zo'n lijst niet is vastgesteld, dan mogen zij niets vernietigen.

Voor de scholen die vallen onder een gemeentebestuur is de selectielijst die is opgesteld door de VNG van toepassing. Andere scholen zouden zelf een selectielijst moeten opstellen. Momenteel werkt de VO Raad (Wettelijke bewaartermijnen voor openbaar gezagtaken vanaf 2024 - VO-raad) aan een algemene selectielijst die na de wijziging van de archiefwet (die mogelijk ingaat op 1 januari 2026) voor de gehele sector kan gelden.

Het advies is om voorlopig geen documenten en persoonsgegevens te vernietigen die behoren tot een openbaar gezagtaak, waaronder diploma’s, cijferlijsten en getuigschriften. In het kader van de Archiefwet moeten deze belangrijke documenten worden bewaard.

Kijk voor meer informatie over scholen en de Archiefwet op de website van de Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed, met het infoblad Archiefbeheer bij scholen. De Inspectie is te bereiken via 070-4124012 of info@inspectie-oe.nl.

Om onderscheid te kunnen maken tussen (heel) goede en (veel) minder goede lezers moet een examen bestaan uit vragen die de hele range van (heel) moeilijk tot (heel) makkelijk bestrijken. Het is wel zo dat een vraag niet té moeilijk mag zijn; in principe wordt aangehouden dat minimaal 20% van alle leerlingen de vraag goed moet hebben gemaakt. Dit gaat dan om leerlingen in Nederland, niet in uw klas.

De normeringsterm van het eerste tijdvak geldt als ‘basis’ voor het tweede tijdvak. Daarnaast worden de afnamegegevens van het tweede tijdvak examen geanalyseerd. Daarbij kijken we naar de deelpopulatie met een onvoldoende in het eerste tijdvak. Als deze kandidaten slechter scoren dan in het eerste tijdvak, dan is dat een signaal dat het tweede tijdvak moeilijker is. Is dat het geval dan zal de n-term ook hoger worden vastgesteld.

Als er alleen sprake is van een schoolexamen dan wordt het cijfer van het schoolexamen uitgedrukt in een geheel cijfer uit een schaal van cijfers lopende van 1 tot en met 10. Zie hiervoor artikel 3.13 lid 2 van het Uitvoeringsbesluit WVO 2020. De school regelt in het examenreglement en het PTA hoe het cijfer tot stand komt (weging, afronding).

Het Uitvoeringsbesluit WVO 2020 regelt niet hoe binnen het schoolexamen schoolexamencijfers moeten worden afgerond als er geen CE op het SE volgt. Dat laatste heeft bij het SE geleid tot de praktijk van het tussentijds afronden: gemiddelde van de resultaten maatschappijleer 1 is 5,46. Dat wordt 5,5 en daarna 6.

Dat is een valide regeling, mits uiteraard door de school voor elke leerling toegepast en in het examenreglement vastgesteld. De school heeft de ruimte om het zo te regelen, maar wordt daartoe niet verplicht. Binnen het SE is tussentijds afronden niet voorgeschreven, maar wel toegestaan. Het is verstandig de afronding van de schoolexamencijfers vast te leggen in het Examenreglement (dus ook als er niet tussentijds wordt afgerond), al is het maar om een jaarlijkse discussie hierover te voorkomen.

Artikel 3.32 lid 3 Uitvoeringsbesluit WVO 2020 regel dat als in een vak alleen een schoolexamen is afgenomen en niet ook een centraal examen, het cijfer voor het schoolexamen ook het eindcijfer is.

Voor het centraal examen geldt: het CE-cijfer dat met dit centraal examen is behaald, vervalt wanneer de leerling het leerjaar waarin het centraal examen is afgelegd, opnieuw doet. De leerling moet dus opnieuw centraal examen afleggen in dat vak. Dit is geregeld in artikel 3.36 lid 2 Uitvoeringsbesluit WVO 2020. Maar doet de leerling in 4 vwo centraal examen in een vak en blijft deze het jaar daarna in 5 vwo zitten, dan blijft het resultaat behaald in 4 vwo wel staan. Het is immers niet redelijk te verlangen dat een leerling opnieuw examen doet in een vak dat al een jaar niet meer is gevolgd.

Het is schooleigen beleid of de schoolexamens ook opnieuw gemaakt moeten worden. De school moet in het Examenreglement hebben opgenomen wat er gebeurt met de schoolexamen cijfers als een leerling doubleert. Daarbij is van belang dat de gezakte leerling aan de eindtermen van het geldende PTA voldoet.

Het is aan de school hoe er bij doubleren en dus ook het overdoen van het laatste leerjaar wordt omgegaan met reeds afgesloten vakken die alleen met een schoolexamen worden afgesloten (ckv, kunstvakken inclusief ckv, maatschappijleer, LO, wiskunde D, BSM, LO2, informatica, informatietechnologie, beroepsgerichte keuzevakken). Wel is het belangrijk dat in het examenreglement moet worden vastgelegd hoe hiermee omgegaan wordt.

Het examen is zó gemaakt dat de meeste leerlingen het (ruim) binnen de tijd af kunnen hebben. Bij de ontwikkeling van de examens besteedt het CvTE aandacht aan de vraag of het examen in de toegestane tijd past. Maar de tijd die kandidaten nodig hebben, hangt natuurlijk ook samen met het niveau van leesvaardigheid. Toch kan het ook gebeuren dat het examen achteraf bezien te lang was. Conclusies over de lengte van het examen kunnen niet eerder worden getrokken dan bij de normeringsvergadering. U kunt via de Wolf-enquête aangeven wat u van de lengte en moeilijkheidsgraad van het examen vonden. Bij de toets- en itemanalyse van het examen onderzoeken we of de Wolf-gegevens aanwijzingen bevatten waaruit blijkt dat het examen te lang en/of te moeilijk is. De feedback van docenten wordt samen met de Wolf-gegevens gebruikt om het examen van een passende n-term te voorzien.

Het streven is om de examens elk jaar even moeilijk te maken. Omdat het niet helemaal te voorspellen is hoe elk van de opgaven zich zal gedragen bij de feitelijke afname, worden er ieder jaar zgn. pre-tests en post-tests afgenomen. 

De gegevens die dit oplevert, stellen het CvTE en Cito in staat de moeilijkheid van ieder examen te bepalen en door middel van de normering gelijk te houden over de jaren heen. Dit niveau staat dus los van de vaardigheid van de examenpopulatie van een specifiek jaar en van de vaardigheid van een specifieke klas, die beide van jaar tot jaar kunnen afwijken. 

Voor meer informatie, zie bijgaand document.

Gemiddelde cijfers van de centrale examens worden elk jaar in september/oktober gepubliceerd in de Examenmonitor van Duo.

De directeur deelt de cijfers mee aan de kandidaat zodra de eindcijfers en indien mogelijk de uitslag zijn vastgesteld.

Dit is geregeld in het Uitvoeringsbesluit WVO 2020, artikel 3.35 lid 7 (vmbo) en artikel 3.34 lid 5 (havo/vwo).

Weliswaar staat hier niet expliciet wanneer de centraal examencijfers bekend worden gemaakt, maar de eindcijfers kunnen pas worden vastgesteld als de behaalde cijfers voor de centrale examens bekend zijn. Vanzelfsprekend worden die op hetzelfde moment meegedeeld.

De cijfers voor het centraal examen zijn bekend als de zogenaamde n-term per vak bekend is. Deze wordt doorgaans op de tweede of derde woensdag in juni voor de algemene vakken bekend gemaakt. Voor de beroepsgerichte vakken is dit een week eerder.

Zie het onderwerp normering voor meer informatie.

De data van bekendmaking van de normering worden jaarlijks opgenomen in de activiteitenplanning die tegelijk met de Septembermededeling wordt gepubliceerd.

Meer informatie

• Tijdschema centraal examen 2025
• Septembermededeling
• Normering

Moeilijke examenvragen
Examenopgaven variëren in lengte, vraagvorm en het gevraagde vaardigheids- of kennisniveau. In elk examen worden zowel moeilijke als makkelijke vragen opgenomen. Sommige vragen kunnen als moeilijk worden ervaren, maar dragen er ook toe bij dat goede kandidaten zich kunnen onderscheiden. Andere vragen kunnen als makkelijk worden ervaren.

Moeilijke examens
We streven ernaar dat de examens elk jaar even moeilijk zijn. In de techniek van het bepalen van de n-term wordt hier automatisch rekening mee gehouden. Als een examen relatief moeilijk is, wordt de n-term hoger.

Docenten kunnen via Wolf of Facet aangeven hoe zij de moeilijkheidsgraad van een examen inschatten. Deze feedback wordt gebruikt om het examen van een passende n-term te voorzien.

Bij het ontwikkelen van de examens, besteedt het College voor Toetsen en Examens (CvTE) aandacht aan de vraag of het examen in de toegestane tijd past. Toch kan achteraf blijken dat het examen te lang was. Conclusies over de lengte van het examen kunnen niet eerder worden getrokken dan bij de normeringsvergadering. Docenten kunnen na het nakijken van het examen in Wolf of Facet aangeven wat zij van de lengte van het examen vonden. Bij de toets- en itemanalyse van het examen wordt onderzocht of de afnamegegevens aanwijzingen bevatten waaruit blijkt dat het examen te lang was.

Nee. De eis 'geen cijfer lager dan 4' geldt voor de eindcijfers. In de CE-regel komt zo'n eis niet voor. Het gemiddelde CE-cijfer moet minimaal 5,5 zijn. Ook met een 3 als CE-resultaat is dat in principe haalbaar.

Er zijn echter ook vakken die alleen met een CE worden afgerond, bijvoorbeeld het beroepsgerichte profielvak, als de school daarvoor heeft gekozen. In dat geval betekent een 3,1 voor het cspe dat de kandidaat zakt. Het eindcijfer is namelijk 3. 

Zie voor meer informatie de pagina Exameneisen.

Als een school geen directeur kent maar een centrale directie dan moet op het diploma voor 'directeur' worden gelezen als de 'centrale directie'. De centrale directie is dan verantwoordelijk voor het ondertekenen van de diploma's. Maar het is ook mogelijk dat de centrale directie de tekenbevoegdheid overdraagt. Een functionaris die daartoe schriftelijk gemandateerd is, tekent de diploma's en cijferlijsten met de vermelding 'namens deze' gevolgd door de handtekening, de naam en de functie van de ondertekenaar. De handtekening moet feitelijk met pen geschreven worden. Een gescande of gekopieerde handtekening is niet toegestaan.

Het is vanzelfsprekend dat de mandatering in het examenreglement van de school wordt vermeld om kandidaten en ouders hiervan op de hoogte te stellen.

Ook moet de mandatering schriftelijk worden vastgelegd.

Zie artikel 3.46, lid 3, Uitvoeringsbesluit WVO 2020 en bijlage 1 van de Regeling modellen diploma's VO.

Volgens bijlage 1 van de Regeling modellen diploma’s VO (onder ondertekening) is het toegestaan dat de functionarissen die de examendocumenten moeten tekenen een andere functionaris daartoe mandateren. Zij zijn en blijven onder alle omstandigheden verantwoordelijk voor de ondertekening  maar mogen, tenzij anders bepaald door het bevoegd gezag, mits het bevoegd gezag hen die bevoegdheid heeft gegeven, een andere functionaris, die door hen daartoe schriftelijk gemandateerd is, laten tekenen, doch slechts met vermelding van ‘namens deze’ gevolgd door de handtekening, de naam en de functie van de ondertekenaar. 

Het is vanzelfsprekend dat de mandatering in het examenreglement van de school wordt vermeld om kandidaten en ouders hiervan op hoogte te stellen.

Het vorenstaande geldt tevens ten aanzien van de ondertekening door de secretaris van het eindexamen.

Zie artikel 2.58 lid 4 WVO 2020 en artikel 3.40, lid 3, als het gaat om cijferlijsten en 3.46, lid 3, voor diploma’s van het Uitvoeringsbesluit WVO 2020 en de Regeling modellen diploma's VO.

In het volwassenenonderwijs is de Examencommissie vavo gelijkgesteld met de directeur (artikel 3.60 , lid 1, aanhef en onderdeel d, Uitvoeringsbesluit WVO 2020).

Nee, dat kan niet. Een kandidaat die een atheneumdiploma wil ontvangen, moet ook ingeschreven staan als atheneumkandidaat (artikel 3.44 Uitvoeringsbesluit WVO).

De uitslag wordt bepaald aan de hand van de gegevens die voor aanvang van het centraal examen zijn vastgelegd – schooltype, vakkenpakket, cijfers voor het schoolexamen – en natuurlijk de cijfers voor het centraal examen.

Als bij de inlevering van de SE-cijfers gymnasium als schooltype is vastgelegd, moet de leerling aan de gymnasiumeisen voldoen om te kunnen slagen.

De scholengemeenschap kan niet alsnog bij de uitslag gymnasium in atheneum veranderen. Als voorzien wordt dat een leerling een grote kans maakt om niet te slagen voor het gymnasium en de kans op een succesvol atheneumexamen is veel groter, moet voordat de schoolexamenresultaten worden doorgegeven in het Register Onderwijsdeelnemers (ROD) de inschrijving van de leerling gewijzigd worden.

Een vwo-school mag een atheneum- en gymnasiumstroom aanbieden als men dit in het maatschappelijk verkeer aangeeft en is dan dus gerechtigd om een atheneumdiploma uit te reiken (mits dit in de naam van de school tot uiting komt en de leerling voorafgaand aan het centraal examen als atheneumleerling is ingeschreven). Volgens artikel 3.44 Uitvoeringsbesluit WVO moet atheneum onderwijs ook wel verzorgd worden.

Het examenprogramma is voor alle drie de beeldende vakken gelijk. Het centraal praktisch examen kent voor de verschillende disciplines dezelfde opgaven en hetzelfde opgavenboekje. De opdrachten zijn zo gekozen dat ze aanknopingspunten bieden voor een uitwerking in de verschillende kunstzinnige disciplines of een combinatie hiervan. Daarbij is de gekozen discipline het uitgangspunt. Het discipline-overstijgend denken en werken past in de ontwikkelingen in de kunstwereld van de afgelopen decennia.

De kandidaten kiezen één van de beeldende vakken als examenvak. Dat vak wordt ook vermeld op de cijferlijst en het diploma.

Scholen kunnen de definitieve keuze voor welk beeldend vak uiteindelijk op het diploma vermeld wordt lang voor zich uitschuiven. Belangrijk is dat een kandidaat bij het behalen van een diploma voldoet aan de eisen van het schoolexamen voor de onderliggende vakken zoals uitgewerkt in het PTA en de eisen van het centraal examen.

Voor de examens in het eerste tijdvak vindt een pretest plaats. Voor de pretest van een examen wordt meer materiaal ontwikkeld dan kan worden opgenomen in een examen (ongeveer 150 procent van het benodigde aantal opgaven). 

De nieuwe opgaven worden gecombineerd met ankeropgaven en in toetsboekjes van ongeveer 25 opgaven afgenomen in schoolklassen waarvan zeker is dat de leerlingen de opgaven niet in hun centraal examen zullen terugzien. Zo’n twee jaar voor de daadwerkelijke afname van het betreffende centraal examen vindt de pretest plaats.

Voorafgaand aan de pretest heeft de vaststellingscommissie van het College voor Toetsen en Examens de pretestopgaven vastgesteld. De pretest vormt voor de commissie niet alleen een extra check voor de inhoudelijke deugdelijkheid van de opgaven, ook worden op basis van de resultaten de moeilijkheidsgraad en de psychometrische betrouwbaarheid van elke opgave berekend. De informatie uit de pretest is leidend voor de keuze van de opgaven voor het echte examen. Van de pretestopgaven valt vaak een derde van de opgaven af omdat zij op grond van toetstechnische en inhoudelijke kenmerken niet goed genoeg lijken te werken. Daarnaast geeft de pretest inzicht in de moeilijkheidsgraad van de opgaven ten opzichte van de ankeropgaven, waarmee ook opgaven uit eerdere examens zijn vergeleken.

Bij de ontwikkeling van de centrale examens Nederlands havo en vwo zijn aan de kant van Cito drie eerstegraads examenklasdocenten in de constructiegroep betrokken. Zij worden aangestuurd door een toetsdeskundige. Aan de kant van het College voor Toetsing en Examens (CvTE) zitten ook drie examenklasdocenten in de vaststellingscommissie, voor havo en vwo. De vierde persoon in de vaststellingscommissie is de voorzitter. De voorzitter is werkzaam in het wetenschappelijk onderwijs.

De opgaven voor de examens van het eerste tijdvak havo worden gepretest. Bij deze pretest zijn per examen ruim 25 docenten betrokken. Deze docenten beoordelen de antwoorden van de leerlingen en geven de resultaten door aan de examenmakers. Daarnaast geven ze feedback op het pretestmateriaal. Dit schooljaar vindt voor het examen vwo voor het eerste tijdvak een zogenaamde testcorrectie plaats. Twintig docenten Nederlands zijn uitgenodigd om de dag na de afname van het examen het voorlopig correctievoorschrift aan de hand van het examenwerk van hun leerlingen te testen. De suggesties van deze docenten ter verbetering van het voorlopige correctievoorschrift bespreekt de vaststellingscommissie van het CvTE en de suggesties kunnen leiden tot aanpassingen in het correctievoorschrift. Het definitieve correctievoorschrift is hierdoor twee werkdagen later beschikbaar.

Dit is gedeeltelijk een verantwoordelijkheid van het bevoegd gezag en gedeeltelijk wettelijk geregeld.

Als een vak met een centraal examen of een vak met alleen een schoolexamen is afgesloten in het voorlaatste leerjaar of het jaar daaraan voorafgaand en de leerling verlaat (door verhuizing) de school zonder het eindexamen te voltooien, dan ontvangt de leerling een voorlopige cijferlijst waarop de in die leerjaren behaalde resultaten staan vermeld, tenzij de leerling niet is bevorderd tot het volgende leerjaar. Dan vervallen de met dit of deze vervroegde centrale examen(s) behaalde resultaten (artikel 3.36, lid 2, Uitvoeringsbesluit WVO 2020). De nieuwe school van de kandidaat is op grond van deze cijferlijst verplicht het resultaat over te nemen.

Als het gaat om schoolexamentoetsen is het aan de nieuwe school van de kandidaat om te beoordelen of de al afgelegde toetsen de inhoud van de eigen pta-toetsen (gedeeltelijk) dekken om zo te kunnen bepalen of het cijfer kan worden meegenomen in het schoolexamenresultaat.

Zie artikel 3.49 Uitvoeringsbesluit WVO 2020 voor de voorlopige cijferlijst. In de Regeling modellen diploma's VO is het model vastgesteld.

Het eindexamen bestaat uit het schoolexamen en het centraal examen. De toetsen voor het schoolexamen worden gemaakt door de scholen. Ook bepalen de scholen wanneer welke vakken getoetst worden. Meer informatie vind je op de pagina Schoolexamen.

Dit is geregeld in artikel 2.55, tweede lid van de WVO 2020. In dit artikel staat dat het schoolexamen moet zijn afgesloten voor aanvang van het eerste tijdvak. Alleen voor de vakken die digitaal en/of flexibel worden afgesloten (BB, KB en het CSPE) wordt een uitzondering gemaakt.

Wel is in het vierde lid van het artikel de bepaling opgenomen dat de directeur kan besluiten dat wegens ziekte of een andere van de wil van de kandidaat onafhankelijke omstandigheid een schoolexamen later kan worden afgesloten, maar uiterlijk een dag vóór het centraal examen in dat vak, en het resultaat daarom later kan worden gemeld. Dit geldt ook voor de vakken die alleen met een schoolexamen worden afgesloten. 

De tweestapsverificatie pas je zelf aan op mijn examenblad

Volg de volgende stappen:

• Klik linksboven op je eigen naam en klik op Profiel bewerken (of klik rechtsboven op je naam en ga naar Accountgegevens).
• In het tabblad Tweestapsverificatie kun je de 2fa via de app op je telefoon veranderen naar 2fa via de mail. Of andersom.  

Lukt het niet, stuur een e-mail naar examenblad@cvte.nl.

Stuur een e-mail naar examenblad@cvte.nl met de vraag voor een nieuwe 2fa vanwege een nieuwe telefoon of omdat je telefoon niet werkt.
 

Voor de centrale examens in het mbo is een speciale website beschikbaar: examenbladmbo.nl. Dat is de officiële website van het College voor Toetsen en Examens (CvTE) over de centrale examinering in het mbo.

Voor meer informatie over examens in het mbo:

• Kennispunt MBO taal en rekenen
• Voor studenten: jobmbo.nl

Staatsexamens worden afgenomen door staatsexamens voortgezet onderwijs van het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Kandidaten moeten zich vóór 1 januari van het betreffende examenjaar hebben ingeschreven. Meer informatie over de staatsexamens vind je op de website staatsexamensvo.nl.

Zie ook

• Staatsexamens

De Examenlijn van het CvTE vindt het belangrijk dat docenten feedback geven op het examen, dat is goede input voor toekomstige examens. De examens en correctievoorschriften worden bepaald door een vaststellingscommissie van het CvTE. Hierin zitten onder anderen docenten op voordracht van vakbond of vakvereniging. De feedback wordt besproken tijdens de evaluatie van het examen en helpt de commissie bij de ontwikkeling van de toekomstige examens.

De meeste feedback kan worden doorgegeven via Wolf. Overige feedback over de centrale examens kan via het contactformulier van het Examenloket worden doorgegeven bij ‘opmerkingen/vragen over het centraal examen’ onder de categorie ‘evaluatieve opmerking’.

Ja, dat kan mits één van deze examens via een quarantainesessie wordt afgelegd. Wiskunde A en wiskunde B staan op hetzelfde moment in het rooster. Dat betekent dat een kandidaat die examen wil doen in wiskunde A én wiskunde B in het eerste tijdvak, één van deze examens in quarantaine moet afleggen. Voor het afleggen van een examen in quarantaine is toestemming van de inspectie belangrijk. Een alternatief voor een kandidaat met wiskunde A en wiskunde B in het pakket is om één van deze examens in het tweede tijdvak af te leggen.

Let wel: het is alleen toegestaan in twee wiskundevakken eindexamen af te leggen als het tweede wiskunde vak een extra vak is in het vrije deel. Het examen in het tweede wiskundevak is niet voldoende om te voldoen aan de profieleisen. Naast de tweede wiskunde moet er altijd een ander groot vak staan in het vrije deel. Zie ook het Uitvoeringsbesluit WVO 2020.

Een kandidaat kan ook kiezen voor de combinatie van wiskunde C en wiskunde B, in plaats van wiskunde A en wiskunde B. Hiervoor gelden dezelfde regels.