Centrale examens in 2016 voor vwo, havo en vmbo (Maartmededeling)

Deze Maartmededeling gaat over de centrale examens in vwo, havo en vmbo in 2016. Voor deze examens is ook van belang de publicatie CvTE-15.01904, van 9 september 2015, gepubliceerd op www.duo.nl (zakelijk/instellingsinformatie/regelgeving) van Dienst Uitvoering Onderwijs en op Examenblad.nl (www.examenblad.nl), verder aangeduid als: ’Septembermededeling’.

Het College voor Toetsen en Examens,

de voorzitter,

drs. P.J.J. Hendrikse

In deze Maartmededeling over de eindexamens 2016 is de informatie uit de Septembermededeling niet herhaald. Wel treft u bij elke paragraaf een link aan naar de overeenkomstige paragraaf uit de Septembermededeling. Daarbij staat telkens vermeld of er wijzigingen of aanvullingen op de Septembermededeling zijn. In het geval van een wijziging is dat in de Septembermededeling door middel van een doorhaling zichtbaar gemaakt.

Informatie die wel in de Septembermededeling staat, maar niet in de hoofdstukindeling van de Maartmededeling voorkomt:

I.1 Recente wijzigingen en aandachtspunten voor het examen 2016

• - 

  I.1.2 Examenprogramma's en syllabi
• - 

  I.1.6 Aandachtspunt bij flexibele centrale examens: geheimhouding

I.4 Examen in het buitenland

I.5 Aangepaste examens voor kandidaten met een beperking

I.10 Voorlichtingsfilm

II Publicaties van algemeen verbindende voorschriften en mededelingen

Deze vorm van publicatie van de Maart- en Septembermededeling is een tussenstap naar het publiceren van een completere Septembermededeling en een eventuele aanvulling in maart. Dit mede op verzoek van het platform examensecretarissen (PLEXS).

De complete tekst inclusief de paragrafen uit de Septembermededeling waarnaar verwezen wordt, is ook als pdf beschikbaar. In deze pdf is doorlinken niet mogelijk.

Zie paragraaf V van de Septembermededeling.

wijzigingen t.o.v. de Septembermededeling: geen

aanvullingen t.o.v. de Septembermededeling: geen

Zie paragraaf I.3 van de Septembermededeling.

wijzigingen t.o.v. de Septembermededeling: ja

aanvullingen t.o.v. de Septembermededeling: ja

Wijzigingen t.o.v. de Septembermededeling paragraaf I.3.8:

Er wordt GEEN reserve-dvd voor daisy en spraaksynthese beschikbaar gesteld.

Wijzigingen in de "opgave aantal examenkandidaten" moeten, net als voor de papieren opgaven, door de examensecretaris per e-mail aan examens@duo.nl worden doorgegeven. Dit onder vermelding van "NABESTELLING", de naam van de school, het volledige adres, brin- en vestigingsnummer, schoolsoort, vakcode en vakomschrijving.

Aanvullingen t.o.v. de Septembermededeling:

Vanaf dit jaar is de cd met pdf voor spraaksynthese tweede tijdvak (per schoolsoort) beveiligd met een wachtwoord. De wachtwoorden zijn voor de examensecretaris zichtbaar op zijn persoonlijke pagina op Examenblad.nl vanaf maandag 20 juni 7.30 uur.

Ten bate van de leveringen van de examenpakketten voor het eerste en het tweede tijdvak kan een afwijkend telefoonnummer doorgegeven worden. Dit telefoonnummer wordt, in plaats van het standaard telefoonnummer van de vestiging van de school, (alleen) gebruikt voor de communicatie betreffende de aflevering. De examensecretaris kan het nummer op zijn/haar persoonlijke pagina op Examenblad.nl registreren.

De cd's voor het eerste tijdvak worden in 2 aparte dozen geleverd. Eén met cd's voor de kunstvakken en spraaksynthese-cd's, en één met Daisy-cd's. De verpakking van de cd's is uniform. Voor het gebruik van de cd's wordt uitdrukkelijk verzocht de tekst op de labels te checken!

De cd's voor het tweede tijdvak worden in één doos geleverd.

Drie werkdagen vóór de aanvang van het eerste tijdvak van het centraal examen moeten de schoolexamencijfers zijn vastgesteld en aan BRON zijn aangeleverd. Het is daarom van groot belang dat de school een goede, zorgvuldige en verifieerbare procedure heeft voor het definitief vaststellen van de schoolexamencijfers.

De aanlevering van schoolexamencijfers moet uiterlijk 9 mei geschieden aan Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO), door middel van het onderwijsnummer via de beveiligde site van DUO (www.duo.nl). DUO stelt voor de scholen het stappenplan voor de gegevensuitwisseling beschikbaar op de site van DUO.

Bij de digitale centrale examens algemene vakken in de basisberoepsgerichte leerweg (BB) en kaderberoepsgerichte leerweg (KB) geldt:

Per vak en per kandidaat moet het cijfer van het schoolexamen drie werkdagen voor de start van het digitaal centraal examen zijn doorgegeven aan BRON bij DUO.

Zie 'Activiteitenplanning centrale examens en rekentoets VO'.

De aanlevering van de examenresultaten wordt zo spoedig mogelijk, maar in ieder geval binnen 14 dagen, na de vaststelling van de definitieve uitslag door het bevoegd gezag elektronisch naar DUO gedaan. Dit geschiedt eveneens door middel van het onderwijsnummer via de beveiligde site van DUO (www.duo.nl). DUO informeert scholen ruim op tijd over de te volgen procedure. Zie ook de 'Activiteitenplanning centrale examens en rekentoets VO'.

Zie paragraaf I.7.1 en I.7.2 van de Septembermededeling.

wijzigingen t.o.v. de Septembermededeling: geen

aanvullingen t.o.v. de Septembermededeling: ja

Aanvullingen t.o.v. de Septembermededeling:

Zoals ook in de Septembermededeling betreffende de centrale examens van 2016 vermeld, wordt het definitieve rooster voor het tweede tijdvak gepubliceerd in deze mededeling. In de digitale versie van deze Maartmededeling op Examenblad.nl (www.examenblad.nl) kunt u door middel van doorklikken de roosters tweede tijdvak per schoolsoort (en leerweg) inzien en printen.

• Rooster CE tweede tijdvak 2016 vwo
• Rooster CE tweede tijdvak 2016 havo
• Rooster CE tweede tijdvak 2016 vmbo GL/TL
• Rooster CE tweede tijdvak 2016 vmbo KB
• Rooster CE tweede tijdvak 2016 vmbo BB

Zie paragraaf I.3.7 van de Septembermededeling

wijzigingen t.o.v. de Septembermededeling: geen

aanvullingen t.o.v. de Septembermededeling: ja

Aanvullingen t.o.v. de Septembermededeling:

Uit de "test Noodscenario" van januari 2016 is o.a. naar voren gekomen dat bij een aantal scholen geen functionaris aanwezig was die toegang had tot de beveiligde site van DUO.

Vandaar dat directeuren van alle schoolvestigingen wordt verzocht tijdig te controleren of de functionarissen (advies minimaal twee per vestiging) die toegang moeten hebben tot de beveiligde site van DUO in het bezit zijn van een 'token' en geldige inlognaam en wachtwoord.

Alle scholen die meedoen aan de flexibele en digitale centrale examens BB en KB (BB- en KB-flex) en die op 30 maart 2016 niet zijn teruggevallen naar papieren cse's, krijgen voor zowel BB als KB een terugval-dvd (zie paragraaf 4.8.2 van de brochure kaders BB- en KB-flex 2016).

Deze dvd's bevatten pdf's van de papieren cse's en dienen om BB- en KB-scholen die zich na 30 maart 2016 nog genoodzaakt zien terug te vallen naar papier daartoe maximale ruimte te bieden. De terugval-dvd wordt op 13 april 2016 vanuit Cito door TNT-Express afgeleverd aan de geregistreerde functionarissen.

Zie paragraaf I.9 van de Septembermededeling

wijzigingen t.o.v. de Septembermededeling: geen

aanvullingen t.o.v. de Septembermededeling: ja

Aanvullingen t.o.v. de Septembermededeling:

Sinds januari is mijneindexamen.nl weer beschikbaar voor alle examenkandidaten. Met deze web app kan de examenkandidaat zijn of haar examenrooster op maat samenstellen. Nieuw dit jaar is dat er ook informatie over de rekentoets op te vinden is.

In 2015 is mijneindexamen.nl door meer dan 100.000 unieke bezoekers bezocht dankzij de aandacht die er op scholen aan deze site is besteed. Ook dit jaar hoopt het CvTE dat de site veelvuldig door leerlingen wordt gebruikt. Daarom heeft het CvTE pdf-bestanden beschikbaar gesteld aan scholen zodat zij daarmee leerlingen op mijneindexamen.nl kunnen attenderen.

Zie paragraaf I.6 van de Septembermededeling

wijzigingen t.o.v. de Septembermededeling: geen

aanvullingen t.o.v. de Septembermededeling: ja

Aanvullingen t.o.v. de Septembermededeling:

In schooljaar 2015-2016 vindt een pilot plaats voor de rekentoets 3S. Alle informatie hierover vindt u in de brochure en de activiteitenplanning. De rekentoets 3S wordt zowel in ExamenTester als in Facet aangeboden.

Schooljaar 2015-2016 is het laatste schooljaar waarin de rekentoets 3F, 3ER en 3S ook in ExamenTester wordt aangeboden.

Vanaf schooljaar 2016-2017 worden alle rekentoetsen alleen in Facet aangeboden. ExamenTester wordt vanaf dan niet meer gebruikt.

Het bevoegd gezag wijst conform artikel 36 Eindexamenbesluit VO de gecommitteerde(n) aan. DUO/Examendiensten is verantwoordelijk voor de koppeling van de scholen ten behoeve van de tweede correctie van het examenwerk. De examensecretaris ontvangt daarover in maart een mailing. Vervolgens wijst het bevoegd gezag volgens artikel 36 van het Eindexamenbesluit, op basis van de door DUO verstrekte informatie, de gecommitteerde(n) aan. Deze aanwijzing maakt het bevoegd gezag bekend aan die scholen.

Enkele jaren geleden is het Eindexamenbesluit aangepast ter vergroting van de kwaliteit van de tweede correctie, waarbij de rol van het bevoegd gezag versterkt is. Aanvullende voorschriften bij de correctie behelzen:

• - 

  de tweede corrector voegt na integrale correctie een door hem opgestelde en ondertekende verklaring omtrent de verrichte correctie bij het gecorrigeerde werk;
• - 

  deze verklaring wordt mede ondertekend door zijn bevoegd gezag;
• - 

  aanpassing van de procedure die moet worden gevolgd als de eerste en tweede corrector niet tot overeenstemming kunnen komen bij het vaststellen van de score (Eindexamenbesluit artikel 42).

Overeind blijft het principe dat eerste en tweede corrector overeen kunnen komen de scores, zoals door beiden vastgesteld, te middelen.

Zie ook 1.10 protocollen.

In artikel 42 lid 1 van het Eindexamenbesluit staat aangegeven dat de examinator en de gecommitteerde in onderling overleg de score voor het centraal examen vaststellen. Mochten de examinator en de gecommitteerde daarbij niet tot overeenstemming komen, wordt het geschil voorgelegd aan het bevoegd gezag van de gecommitteerde. Dit bevoegd gezag kan hierover in overleg treden met het bevoegd gezag van de examinator.

Van belang hierbij is dat bij de correctie het correctievoorschrift bindend is. Aanvullende afspraken, die soms door bepaalde vakgroepen of bijeenkomsten van correctoren worden gemaakt, zijn ondergeschikt aan het correctievoorschrift en hoeven niet geaccepteerd te worden.

Indien het geschil met inachtneming van de hiervoor genoemde richtlijnen alsnog niet kan worden beslecht, wordt hiervan via het Examenloket melding gemaakt aan de inspectie. De inspectie zal vervolgens in overleg met de bevoegde gezagen erop aandringen dat zij verdere interne acties ondernemen om toch tot overeenstemming te komen. Hierbij kan gedacht worden aan het collegiaal consulteren van een onafhankelijke vakdocent binnen hetzelfde bestuur.

Bij zeer hoge uitzondering kan de inspectie een onafhankelijke derde corrector aanwijzen. De bevoegde gezagen moeten zich hierbij realiseren dat het volledige examenwerk opnieuw gecorrigeerd wordt en de correctie van deze onafhankelijke corrector in de plaats komt van de eerdere beoordelingen. Het is niet uitgesloten dat de vaststelling van de uitslag voor alle kandidaten van het betreffende vak vertraging oploopt.

De oorspronkelijke formulieren DI-200/201 worden door de overheid (DUO) niet meer geleverd/voorgeschreven. Wanneer een variant van dit formulier (bijvoorbeeld vanuit het school-administratiepakket) door scholen tot formulier aangewezen wordt, valt dat onder de eigen keuzes van de school. De overheid schrijft dus de vorm niet meer voor en levert m.b.t. die eigen keuzes van scholen geen voorgeschreven invulinstructie.

Zie ook 1.10 protocollen.

Zie paragraaf I.1.1 en paragraaf I.6.4 van de Septembermededeling

wijzigingen t.o.v. de Septembermededeling: geen

aanvullingen t.o.v. de Septembermededeling: ja

Op 22 oktober 2015 heeft OCW via een mailing vanuit Examenblad.nl de scholen geïnformeerd over de regelgeving met betrekking tot de rekentoets vo.

Actuele informatie over de kaders met betrekking tot de rekentoets vindt u op de pagina rekentoets VO op Examenblad.nl. Informatie over de rekentoets ER vindt u op de pagina ER-toets op Examenblad.nl .

Rekentoets in het derde tijdvak (vierde afnameperiode)

De vierde afname van de rekentoets valt in het derde tijdvak CE en vindt plaats onder verantwoordelijkheid van CvTE/Staatsexamens VO op een toetslocatie voor digitale examens.

Zie paragraaf I.3.6 en paragraaf III.4 van de Septembermededeling

wijzigingen t.o.v. de Septembermededeling: geen

aanvullingen t.o.v. de Septembermededeling: geen

De AOC-raad en de VO-raad hebben gezamenlijk protocollen vastgesteld, die deels ook betrekking kunnen hebben op de handelwijze van scholen bij het centraal examen, bijvoorbeeld de tweede correctie, waarin opgenomen een voorbeeld voor een verklaring verrichte correctie. Een ander voorbeeld betreft het bewaren van de examens. De bedoeling van deze protocollen is zorgdragen voor adequate vastlegging op schoolniveau van zaken die niet centraal zijn geregeld. Het gebruik van protocollen is niet verplicht, maar wordt van harte aanbevolen.

Zie http://www.vo-raad.nl/themas/examens.

In de correctievoorschriften geeft het CvTE aan dat de regelgeving geen voorschriften bevat over het vermelden van punten en onvolkomenheden op het werk. In de protocollen van de VO-raad worden op dit punt wel keuzes gemaakt (zie 3.2.3 van deze Maartmededeling).

Scholen en docenten vragen zich af of de protocollen niet in strijd zijn met de CvTE-regels. Dat zijn zij zeker niet. Het CvTE geeft aan dat er op een aantal punten vanuit de overheid geen regels zijn. Binnen de ruimte die dat biedt, maken de AOC- en VO-raad, als handreiking aan de scholen, een keuze die voor de scholen geen voorschrift is.

Zie paragraaf I.3.8 van de Septembermededeling

wijzigingen t.o.v. de Septembermededeling: geen (NB. I.3.8 is wel gewijzigd m.b.t. nabestellingen, zie 1.2 van deze Maartmededeling)

aanvullingen t.o.v. de Septembermededeling: geen

Zie paragraaf I.1.3 van de Septembermededeling

wijzigingen t.o.v. de Septembermededeling: geen

aanvullingen t.o.v. de Septembermededeling: ja

Aanvullingen t.o.v. de Septembermededeling:

Op 11 november 2015 is via een mailing vanuit Examenblad.nl een eerste mededeling gedaan over het gebruik van spellingcontrole wanneer de computer wordt gebruikt als schrijfgerei bij de centrale examens:

De spellingcontrole dient te worden uitgeschakeld bij die centrale examens waarin spelling moet worden beoordeeld.

Op dat moment gold dit voor alle kandidaten, maar op 10 februari 2016 is via een mailing vanuit Examenblad.nl meegedeeld dat:

de directeur kandidaten met een dyslexieverklaring, die de computer als schrijfgerei gebruiken, mag toestaan dat ook bij centrale examens waarbij spelling meeweegt, de spellingcontrole AAN staat.

Daarom is de Regeling toegestane hulpmiddelen opnieuw aangepast.

• Regeling toegestane hulpmiddelen 2016

Op 19 februari 2016 en 8 maart 2016 zijn specifieke mailings gestuurd vanuit Examenblad.nl over het gebruik van spellingcontrole bij de digitale centrale examens BB en KB.

Geheel analoog is ook de regeling toegestane hulpmiddelen 2017 opnieuw aangepast.

De toegestane edities van BINAS (vmbo, havo en vwo) en Biodata (havo en vwo) bevatten afbeeldingen in kleur. Voor kleurenblinde kandidaten kan het soms lastig of onmogelijk zijn uit de kleurenafbeeldingen de gewenste informatie te halen. Daartoe geldt de volgende regel. Als een kandidaat de kleuren niet kan onderscheiden, dan kan een toezichthouder behulpzaam zijn. Deze kan het volgende doen: de kandidaat noemt een kleur, waarop de toezichthouder aanwijst welke delen van de figuur de door de kandidaat genoemde kleur hebben. Of de kandidaat wijst een gebied/lijn aan waarvan hij de kleur wil weten, de toezichthouder noemt de kleur.

Bij BINAS en Biodata blijken kleurproblemen vrij zeldzaam te zijn, bij veel afbeeldingen is het voldoende dat de kandidaat verschillen ziet en hoeft hij geen kleuren te herkennen. Bovendien weet de kandidaat door het intensieve gebruik van BINAS en Biodata bij de voorbereiding op het examen of en in welke mate hij dit probleem redelijkerwijze kan verwachten. Het apart plaatsen van de kandidaten is vanwege de geringe kans/omvang niet nodig.

De in 1.12.2 genoemde methode wordt ook standaard zo toegepast bij aardrijkskunde (havo en vwo), met rijk en functioneel kleurgebruik in de atlas. Bij aardrijkskunde verdient het de aanbeveling de kandidaat afzonderlijk te plaatsen en daarmee hinder voor andere kandidaten te voorkomen.

In voorgaande jaren is gebleken dat scholen vragen hebben over wat ten aanzien van woordenboekgebruik mogelijk en toegestaan is.

Bij de moderne vreemde talen is een woordenboek doeltaal – thuistaal en thuistaal – doeltaal *) toegestaan.

Bij centrale examens met schrijfvaardigheid kan een woordenboek thuistaal - doeltaal de kandidaat behulpzaam zijn.

Bij centrale examens zonder schrijfvaardigheid is een woordenboek thuistaal - doeltaal niet zinvol maar ook niet verboden.

Een woordenboek doeltaal - thuistaal en thuistaal - doeltaal in één band is dus toegestaan.

Een digitaal woordenboek is niet toegestaan.

Voor Fries geldt ten aanzien van het woordenboekgebruik hetzelfde.

Bij het vak Engels mag het bevoegd gezag toestemming geven om een woordenboek Engels-Engels te gebruiken in plaats van een tweetalig woordenboek.

*) Voor de meeste leerlingen is Nederlands de thuistaal. Bij de centraal examens Frans is dus een woordenboek Frans – Nederlands en Nederlands – Frans toegestaan. Een kandidaat die Pools als thuistaal heeft mag in plaats van Frans – Nederlands kiezen voor een woordenboek Frans – Pools. 'Thuistaal' hoeft in dit verband niet letterlijk genomen te worden. Voorbeeld: Als Berbers de thuistaal is en een woordenboek doeltaal - Berbers is niet voorhanden, mag ook gekozen worden voor doeltaal – Arabisch.

Zie paragraaf I.2 van de Septembermededeling.

wijzigingen t.o.v. de Septembermededeling: geen

aanvullingen t.o.v. de Septembermededeling: geen

Zie paragraaf I.0 en IV van de Septembermededeling.

wijzigingen t.o.v. de Septembermededeling: geen

aanvullingen t.o.v. de Septembermededeling: geen

Zie paragraaf I.3 van de Septembermededeling.

wijzigingen t.o.v. de Septembermededeling: geen

aanvullingen t.o.v. de Septembermededeling: ja

Aanvullingen t.o.v. de Septembermededeling:

Distributeur Mikropakket overhandigt tussen 8.30 uur en 16.30 uur de dozen met examenpakketten aan de functionarissen die vooraf geregistreerd zijn op de persoonlijke pagina van de examensecretaris op Examenblad.nl.

Net als in voorgaande jaren worden correctievoorschriften van de schriftelijke examens uitsluitend digitaal ter beschikking gesteld.

Publicatie correctievoorschriften examens 2016 eerste tijdvak, op de datum van afname.

Ochtendzittingen:

Alle correctievoorschriften van de ochtendzittingen worden gepubliceerd om 14.00 uur.

Middagzittingen:

vmbo om 16.00 uur;

havo/vwo om 17.00 uur (ook bij examens die om 16.00 uur zijn afgelopen).

Het moment van publiceren houdt verband met examenzittingen voor kandidaten met tijdverlenging en mogelijke quarantainesessies. Voor de ochtendzitting is gekozen voor publicatie om 14.00 uur omdat het niet gewenst leek dat kandidaten zeer kort voor de aanvang van de middagzitting kennisnemen van het correctievoorschrift van een door hen gemaakt examen tijdens de ochtendzitting.

Publicatie correctievoorschriften examens 2016 tweede tijdvak.

Ochtendzittingen:

vmbo en havo/vwo om 14.00 uur.

Middagzittingen:

vmbo om 16.00 uur, havo/vwo om 17.00 uur.

De correctievoorschriften van de examens die als aangewezen/geheim vak worden afgenomen, worden niet gepubliceerd.

Zie paragraaf I.1.7 van de Septembermededeling

wijzigingen t.o.v. de Septembermededeling: geen

aanvullingen t.o.v. de Septembermededeling: ja

Aanvullingen t.o.v. de Septembermededeling:

Aangeven van onvolkomenheden op het werk

Het aangeven van de onvolkomenheden op het werk en/of het noteren van de behaalde scores bij de vraag is toegestaan, maar niet verplicht.

Evenmin is er een standaardformulier voorgeschreven voor de vermelding van de scores van de kandidaten.

Het vermelden van het schoolexamencijfer is toegestaan, maar niet verplicht.

Binnen de ruimte die de regelgeving biedt, kunnen scholen afzonderlijk of in gezamenlijk overleg keuzes maken.

Verzending van aanvullingen op het correctievoorschrift

Zie paragraaf I.1.4 van de Septembermededeling

wijzigingen t.o.v. de Septembermededeling: geen

aanvullingen t.o.v. de Septembermededeling: ja

Aanvullingen t.o.v. de Septembermededeling:

• 1. 

  Klachten

Inhoudelijke vragen en opmerkingen over centrale toetsen en examens worden door de Toets- en Examenlijn behandeld als een inhoudelijke vraag, ook als de vragensteller het een klacht noemt.

Heeft u een formele klacht over de dienstverlening van het CvTE of over de behandeling door een medewerker van het CvTE? Dan heeft het CvTE daarvoor een klachtenprocedure (www.hetcvte.nl).

• 2. 

  Errata

In het drukwerk van de papieren examens kunnen fouten voorkomen. Daarom worden de complete examens en correctievoorschriften ook nog gescreend als de producten eenmaal gedrukt zijn. Mocht er dan een fout worden geconstateerd (berucht voorbeeld: verschoven lijnen in een natuurkunde opgave) dan geeft het CvTE een erratum uit dat aan alle leerlingen bekend moet worden gemaakt. Een erratum is dus al bekend voor afname van het examen.

• 3. 

  Aanvulling op het cv

Een aanvulling op een correctievoorschrift (cv) is bedoeld als verduidelijking. Het gaat in het overgrote deel van de aanvullingen niet om fouten. Het is een hulp bij de onderlinge communicatie tussen de eerste en tweede corrector, en vaak voortkomend uit de examenbesprekingen. Incidenteel wordt het middel van de aanvulling gebruikt om te melden dat een vraag geneutraliseerd wordt.

Zie paragraaf I.8 van de Septembermededeling

wijzigingen t.o.v. de Septembermededeling: geen

aanvullingen t.o.v. de Septembermededeling: ja

Aanvullingen t.o.v. de Septembermededeling:

In 2016 vindt een pilot plaats met een webbased versie van Wolf. De scholen die aan de pilot deelnemen hebben zich daarvoor in januari 2016 aangemeld. Alle scholen ontvangen in de week van 14 tot 18 maart 2016 nadere informatie over het programma Wolf en het instrueren van de docenten.

De normering van de examens wordt mede gebaseerd op door kandidaten behaalde scores. Scholen leveren hiervoor via het programma Wolf gegevens aan.

Via Wolf worden per examen de deelscores van een vastgesteld aantal kandidaten ingezonden. Het gevraagde aantal kandidaten per examen staat vermeld in het correctievoorschrift en wordt ook vermeld op de wolfsite wolf.cito.nl onder informatie 2016.

Heeft uw school voor een bepaald examen minder kandidaten dan het gevraagde aantal, zend dan de deelscores in van alle kandidaten die dat examen hebben afgelegd.

Zijn er meer kandidaten dan het gevraagde aantal, zend dan bij voorkeur de gegevens in van alle kandidaten, maar in elk geval van de alfabetisch eerste kandidaten tot het gevraagde aantal bereikt is.

De uiterste inzenddata staan per examen vermeld in het correctievoorschrift en worden ook vermeld op de wolfsite wolf.cito.nl en in de 'Activiteitenplanning centrale examens en rekentoets vo 2016'.

Via Wolf worden de deelscores ingezonden van de tweede tijdvak kandidaten vmbo algemene vakken, havo en vwo. De uiterste datum voor inzending in het tweede tijdvak is dinsdag 28 juni. De normering van de tweede tijdvak examens wordt mede gebaseerd op door kandidaten behaalde scores. Daarom is het van belang dat docenten van zoveel mogelijk kandidaten de deelscores insturen met behulp van het programma Wolf.

De lengtes van de scoreschalen centraal (schriftelijk) examen worden opgenomen in de mededelingen over de cijferbepaling die na de normering aan de scholen verzonden worden.

Jaarlijks worden de kenmerken van de centrale examens, zoals het aantal vragen en het maximale aantal scorepunten per vraag gepubliceerd op cito.nl. Dit gebeurt gelijktijdig met de publicatie van de examengegevens t.b.v. Wolf en de model-antwoordbladen voor de moderne vreemde talen havo en vwo. Voor het eerste tijdvak worden deze gegevens gepubliceerd op 20 april 2016 en voor het tweede tijdvak op 9 juni 2016. Voor de voorbereiding van de kandidaten heeft deze informatie overigens geen waarde.

Aan de hand van deze gegevens kan o.a. het LAKS de digitale formulieren maken waarop kandidaten hun commentaar kunnen leveren.

De afgelopen jaren is ervaring opgedaan met het aanbieden van een korte vragenlijst bij de eerste tijdvak examens via Wolf. Gebleken is dat dat bruikbare informatie oplevert voor de evaluatie van de examens.

De resultaten uit de korte vragenlijst geven een eerste globaal beeld van hoe het examen door docenten beoordeeld is. Dit beeld is nog te globaal om meteen te concluderen dat aanpassingen in toekomstige centrale examens nodig zijn. De resultaten van de korte vragenlijst worden opgenomen in het jaarlijkse examenverslag van Cito en kunnen aanleiding zijn om een bepaald examen een volgend jaar uitgebreid te bevragen.

Uitgebreide bevraging vindt dit jaar plaats voor de volgende examens:

• - 

  natuurkunde vwo
• - 

  scheikunde vwo
• - 

  biologie vwo
• - 

  filosofie vwo
• - 

  Frans vmbo GL/TL
• - 

  natuur- & scheikunde 1 vmbo GL/TL
• - 

  muziek vmbo GL/TL

De tweede vragenlijst heeft een invultijd van ongeveer tien minuten. De resultaten van deze vragenlijst worden met het oog op de verdere ontwikkeling van het examen met de vakvereniging besproken en docenten ontvangen een samenvatting van de resultaten.

Zie paragraaf I.3.7 van de Septembermededeling

wijzigingen t.o.v. de Septembermededeling: geen

aanvullingen t.o.v. de Septembermededeling: geen

Voor het tweede tijdvak worden de aantallen examenopgaven volgens volgend overzicht bepaald. Dit geldt voor alle vormen van onderwijs: (zie ook N.B. 1 en 2)

N.B. 1 Als het aantal voor het tweede tijdvak te verwachten kandidaten groter is dan het op grond van deze tabel te leveren aantal, dan kunnen de extra opgaven per e-mail via examens@duo.nl worden besteld bij DUO, afdeling Examendiensten. Hiervoor zijn de volgende gegevens nodig: naam, afleveradres, BRIN-nummer en BRIN-volgnummer, telefoonnummer, naam van de examensecretaris van de school, schoolsoort, vakcodes, vakomschrijving en de extra te ontvangen aantallen per vak. Hierover dus niet de inspectie benaderen!

N.B. 2 De opgaven voor het tweede tijdvak bij de aangewezen vakken (zie 5.1), afgenomen door het College voor Toetsen en Examens, worden niet toegezonden, ook niet na afloop van het examen.

Het College voor Toetsen en Examens kan vakken aanwijzen waarvan het centraal examen in het tweede tijdvak wordt afgenomen door het College voor Toetsen en Examens. In 2016 zijn de volgende vakken aangewezen:

• a. 

  in vmbo BB de vakken: Frans, Spaans, Turks, Arabisch; in vmbo BB de vakken*: Nederlands, Engels, Duits, maatschappijleer II, nask 1, wiskunde, biologie, aardrijkskunde, geschiedenis en economie;
• b. 

  in vmbo KB de vakken: Frans, Turks en Arabisch;
• c. 

  in vmbo GL: beroepsgerichte vakken (alleen met c.s.e.): transport en logistiek en voertuigentechniek;
• d. 

  in vmbo GL/TL de vakken: Turks, Arabisch, Fries, muziek, dans en drama;
• e. 

  in havo de vakken: Fries, Russisch, Turks, Arabisch, pilot-maatschappijwetenschappen en muziek;
• f. 

  in vwo de vakken: Fries, Russisch, Turks, Arabisch, pilot-maatschappijwetenschappen, biologie-oud (bezemexamen), scheikunde-oud (bezemexamen), natuurkunde-oud (bezemexamen), muziek en tehatex.

* Alleen voor scholen die niet meedoen met de flexibele en digitale c.e.'s.

Het examen is op vrijdag 24 juni 2016 en wordt afgenomen op één van de staatsexamenlocaties verspreid over het land.

Aanvangstijdstippen:

• - 

  ochtendzittingen 09:30 uur
• - 

  middagzittingen 14:00 uur

De kandidaten dienen een half uur voor de aanvang aanwezig te zijn.

Dans (GL/TL), drama (GL/TL), muziek (havo) en muziek (GL/TL) worden afgenomen met behulp van de computer, aanvang: 14:00 uur.

Muziek (vwo) wordt afgenomen met behulp van de computer, aanvang 09:30 uur.

Bovengenoemde vakken worden vanwege het digitale karakter afgenomen op een andere locatie in Amsterdam of Zwolle.

Het aanvangstijdstip voor de vakken havo/pilot-maatschappijwetenschappen, vwo/scheikunde-oud (bezemexamen), vwo/natuurkunde-oud (bezemexamen) is 14.00 uur.

Van de overige vakken is het aanvangstijdstip 09.30 uur.

Kandidaten voor de aangewezen vakken moeten uiterlijk op maandag 20 juni 2016, 17:00 uur door de school zijn aangemeld. Kandidaten voor het derde tijdvak moeten uiterlijk vrijdag 8 juli, 17.00 uur door de school zijn aangemeld.

Vanaf dit jaar moeten de kandidaten via de beveiligde site van DUO worden aangemeld. Scholen wordt geadviseerd tijdig te controleren of de functionarissen (rol examensecretaris vo), die de kandidaten moeten aanmelden in het bezit zijn van een 'token' en geldige inlognaam en wachtwoord voor de beveiligde site.

Nadere informatie over de aanmeldingsprocedure ontvangt de school in de maand mei van DUO, afdeling Examendiensten.

Kandidaten dienen een half uur voor aanvang van het examen aanwezig te zijn. Zij dienen zich te legitimeren. Als de kandidaat niet over een geldig legitimatiebewijs beschikt, kan de legitimatie ook plaatsvinden door een functionaris van de school die de kandidaat vergezelt. Indien de kandidaat een toegestaan hulpmiddel wenst te gebruiken, bijvoorbeeld een woordenboek, moet hij het zelf meenemen.

Reis- en eventuele verblijfskosten zijn voor eigen rekening.

Na vaststelling van de uitslag is, anders dan bij op school gemaakte examens, inzage in het gemaakte werk niet mogelijk. Wel kan de kandidaat schriftelijk verzoeken om een mondelinge toelichting door het College voor Toetsen en Examens.

De vastgestelde cijfers staan uiterlijk vrijdag 1 juli 2016 om 10.00 uur op de beveiligde site van DUO. Deze site wordt ook gebruikt voor de communicatie met BRON. De gegevens op de beveiligde site kunnen geraadpleegd worden door de contactpersonen van uw instelling met de rol examensecretaris vo, die in het bezit zijn van een 'token' en geldige inlognaam en wachtwoord.

Nadere instructie ontvangt de school in mei van DUO, afdeling Examendiensten.

De scholen ontvangen de cijfers van hun kandidaten tevens per post in de week van maandag 4 juli.

De directeur en secretaris van het eindexamen stellen -waar van toepassing- de uitslag vast en reiken bijbehorende waardepapieren uit (diploma, cijferlijst, certificaat).

De koppeling van de scholen voor de uitvoering van de tweede correctie, de pooling, wordt verricht door DUO. Nadat de koppeling via een mailing in maart bekend is gemaakt aan de scholen, wijst het bevoegd gezag van de school de gecommitteerden zelf aan. Deze aanwijzing maakt het bevoegd gezag bekend aan die scholen waarvoor zij de tweede correctie verzorgen.

Bij problemen met de pooling van de tweede correctie kan de examensecretaris contact opnemen met DUO/Examendiensten, e-mail: examens@duo.nl

Zie paragraaf I.1.5 van de Septembermededeling.

wijzigingen t.o.v. de Septembermededeling: geen

aanvullingen t.o.v. de Septembermededeling: geen

Scholen stellen zelf het CE-cijfer vast volgens de daarvoor geldende regels voor omzetting van score naar cijfer.

Bij de 'aangewezen vakken' krijgen de scholen het resultaat als cijfer toegezonden. Er hoeft daarbij geen omzetting van score naar cijfer meer plaats te vinden.

Sinds 2006 heeft de normeringsterm N bij alle centrale examentoetsen een ondergrens van 0,0.

Van de bovengrens van 2,0 kan bij onvolkomenheden in het examen worden afgeweken.

Inhoudelijke mededelingen zijn gegeven in de Septembermededeling over het examen 2016. Deze mededelingen per vak staan, met de syllabi, in de digitale versie van de Septembermededeling (paragrafen III.1 en III.2) en Maartmededeling (paragrafen 8.1 en 8.2) op www.examenblad.nl.

De examenstof wordt gespecificeerd in syllabi. Docenten/examinatoren worden geacht kennis te hebben van de syllabus van hun vak.

Pilots havo/vwo

Voor de vakken wiskunde A, wiskunde B, wiskunde C (alleen vwo) en maatschappijwetenschappen nemen enkele scholen deel aan een pilot met een experimenteel examenprogramma. Alleen scholen die van het ministerie van OCW toestemming hebben aan de pilot deel te nemen, ontvangen de pilotexamens.

Bezemvakken havo/vwo

Natuurkunde vwo, scheikunde vwo en biologie vwo kennen in 2016 een bezemexamen.

* In de digitale versie van de September- en Maartmededeling op Examenblad.nl (www.examenblad.nl) kunt u de vakspecifieke informatie en de syllabus openen door op de link te klikken.

# kunst (beeldende vormgeving/dans/drama/muziek/algemeen)

* In de digitale versie van de September- en Maartmededeling op Examenblad.nl (www.examenblad.nl) kunt u de vakspecifieke informatie en de syllabus openen door op de link te klikken.

# kunst (beeldende vormgeving/dans/drama/muziek/algemeen)

Inhoudelijke mededelingen zijn gegeven in de Septembermededeling over het examen 2016. Deze mededelingen per vak staan, met de syllabi, in de digitale versie van de Septembermededeling (paragrafen III.3 en III.5) en Maartmededeling (paragrafen 9.1 en 9.2) op www.examenblad.nl.

De examenstof wordt gespecificeerd in syllabi. Docenten/examinatoren worden geacht kennis te hebben van de syllabus van hun vak.

* In de digitale versie van de September- en Maartmededeling op Examenblad.nl (www.examenblad.nl) kunt u de vakspecifieke informatie en de syllabus openen door op de link te klikken.

Bij zending nr 1 van Cito van het cspe (verzonden vanaf 17 februari 2016) is een 'grijze vlekken exemplaar' van het examenboekje naar de scholen toegestuurd. In een grijze vlekken exemplaar is alleen de informatie zichtbaar die noodzakelijk is voor de voorbereiding op de afname van het cspe. De informatie die bij de voorbereiding niet nodig is, is onleesbaar gemaakt door deze met een grijze vlek te bedekken. De opgaveboekjes voor de profielvakken D&P, Groen en MVI zijn hierop een uitzondering.

Het is van belang dat de examinator alle opgaven uit het leerlingenboekje zelf maakt voordat hij start met de afname van het cspe. Daarom mag de examinator maximaal vijf werkdagen voorafgaand aan de daadwerkelijke start van de afname van het cspe een leerlingenboekje inzien en zelf de opgaven maken.

* In de digitale versie van de September- en de Maartmededeling op Examenblad.nl (www.examenblad.nl) kunt u de vakspecifieke informatie en de syllabus openen door op de link te klikken.

Zie paragraaf V van de Septembermededeling.

wijzigingen t.o.v. Septembermededeling: geen

aanvullingen t.o.v. Septembermededeling: ja

Aanvullingen t.o.v. de Septembermededeling:

V.2 Dienst Uitvoering Onderwijs/Examendiensten

Opgave kandidaten aangewezen vakken tweede tijdvak en derde tijdvak,

tel: 050-5998933

e-mail: staatsexamens@duo.nl