Mededelingen over de eindexamens 2009 voor vwo, havo, vmbo en vavo (Septembermededeling)

De publicatie van de Septembermededeling op Examenblad.nl is voorzien van verwijzingen naar relevante regelgevingen, mededelingen en bijlagen. Daarnaast is de mededeling voorzien van toelichtingen op punten waar dat nodig is.

De examens worden op school afgeleverd op 6,7 of 8 mei.

Uiterlijk half april zal aan de scholen worden meegedeeld op welke van deze drie data de examens worden bezorgd. Wij verzoeken scholen, te regelen dat op de aangegeven dag twee daartoe bevoegde personen op school aanwezig zijn

Voor leerlingen die vanaf 1 augustus 2007 zijn begonnen met het vierde leerjaar vmbo, havo of vwo gelden nieuwe examenprogramma's *). Het belangrijkste verschil met de voorgaande oude examenprogramma's is dat de nieuwe examenprogramma's globaler zijn.

Ze geven meer ruimte voor eigen keuzes van scholen, vooral bij het schoolexamen.

Om te zorgen dat de eisen voor het centraal examen duidelijk blijven, worden deze wel nauwkeurig omschreven. Deze beschrijving vindt u echter niet meer in de examenprogramma's, maar in een afzonderlijke publicatie per vak: de 'syllabus'. Deze is vastgesteld door de CEVO.

Voor havo en vmbo zie onder II.2, III.3 en III.5 van deze Septembermededeling eindexamens 2009.

Voor de schoolexamens publiceert de SLO handreikingen op de internetsite (voor vwo en havo ook in de vorm van een publicatie die naar alle scholen is gezonden zie: http://www.slo.nl/voortgezet/tweedefase/kerndoelen/).

Die handreikingen bevatten suggesties voor de uitwerking van de stof voor het schoolexamen. Die suggesties zijn een dienst aan de scholen: ze zijn er niet aan gebonden. De scholen zijn voor het schoolexamen wel gebonden aan de meer globale omschrijvingen in het examenprogramma.

• * 

  De nieuwe examenprogramma's zijn vastgesteld bij de Regeling vaststelling examenprogramma's v.w.o., h.a.v.o., m.a.v.o. en v.b.o. (VO/OK-2007/13731) van 4 juni 2007 (Staatscourant 2007, nr. 111, woensdag 13 juni 2007, p. 16; CFI-Online juni 2007). Zie ook II.3.2 van deze Septembermededeling eindexamens 2008.

Met ingang van schooljaar 2007-2008 is het mogelijk om het centraal examen af te leggen in het voorlaatste leerjaar. Zie hiervoor het besluit van 17 februari 2007, houdende wijziging van het Inrichtingsbesluit W.V.O. en het Eindexamenbesluit v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o.-v.b.o. onder meer in verband met het voorzien in de mogelijkheid van het afleggen van centraal examen in het voorlaatste leerjaar, Staatsblad 94, jaargang 2007. Deze is per 1 augustus 2007 in werking getreden bij koninklijk besluit van 22 juni 2007, Staatsblad 259. De besluiten zijn ook raadpleegbaar op www.overheid.nl onder 'officiële publicaties'.

• Besluit van 17 februari 2007 (Staatsblad 94, jaargang 2007)
• Koninklijk besluit van 22 juni 2007 (Staatsblad 259, jaargang 2007)

De Wet van 27 april 2006 tot wijziging van de Wet op het voortgezet onderwijs ter aanpassing van de profielen in de tweede fase van het vwo en het havo (aanpassing profielen tweede fase vwo en havo), (Staatsblad 251, jaargang 2006) en het Besluit van 22 december 2006, houdende wijziging van onder meer het Inrichtingsbesluit W.V.O., het Eindexamenbesluit v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o.-v.b.o., en het Besluit staatsexamens vwo-havo-mavo 2000 in verband met wijziging van de wettelijke bepalingen over de tweede fase van het havo en vwo (Staatsblad 24, jaargang 2007) zijn per 1 augustus 2007 in werking getreden (Staatsblad 118, jaargang 2007).

Alle scholen voor havo/vwo hebben exemplaren ontvangen van de publicatie van het Tweede Fase Adviespunt: 'Regelgeving voor de Vernieuwde Tweede Fase' (www.tweedefase-loket.nl). Deze publicatie bevat de gewijzigde regelgeving in het kader van de aanpassingen in de bovenbouw van havo en vwo. De nieuwe profielen zijn van toepassing voor de leerlingen die met ingang van 1 augustus 2007 beginnen met het vierde leerjaar vwo of havo.

Voor havo is het examen van 2009 het eerste volgens de vernieuwde profielen. zie III.2.

Voor vwo is het eindexamen in 2009 nog geheel volgens de oude profielen. zie III.1.

• Wet van 27 april 2006 (Staatsblad 251, jaargang 2006)
• Besluit van 22 december 2006 (Staatsblad 24, jaargang 2007)

Gelet op de gelijktijdige inwerkingtreding per 1 augustus 2007 van de aanpassing van de profielen in de tweede fase van het vwo en het havo en de mogelijkheid in het voorlaatste leerjaar centraal examen te kunnen afleggen (zie deze Septembermededeling I.2.2), is in de Vrijstellings- en overgangsregeling aanpassing profielen vwo/havo per 1 augustus 2007 van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 10-8-'07, nr. VO/OK/2007/18980 (Vrijstellings- en overgangsregeling aanpassing profielen vwo/havo 2007) een overgangsbepaling opgenomen. Artikel 4 regelt in welke vakken in het voorlaatste leerjaar géén centraal examen als examen volgens de nieuwe profielen kan worden afgenomen. Dit is van toepassing op het vwo examen 2009.

Vooruitlopend op de eerste nieuwe examens voor het vwo in 2010, kunnen leerlingen uit 5 vwo, die vorig schooljaar zijn gestart met de nieuwe profielen, in 2009 toch worden toegelaten tot het centraal examen, met uitzondering van de vakken Aardrijkskunde, Natuurkunde, Wiskunde A en Wiskunde B. Dit geldt eveneens voor havo 5 leerlingen die een vak op vwo niveau wensen af te leggen. Het bevoegd gezag dient er bij zijn bepaling of hij een leerling uit het voorlaatste leerjaar in de gelegenheid stelt centraal examen af te leggen rekening mee te houden dat de examenopgaven van de vakken die niet zijn uitgezonderd, zijn geënt op de examenprogramma's van 1998. Het bevoegd gezag beslist of, gelet op programmatische verschillen tussen de oude en nieuwe examenprogramma's, de school in staat is de leerling hierop voor te bereiden. Bijvoorbeeld omdat de school extra begeleiding voor de kandidaat beschikbaar moet stellen vanwege inhoudelijke verschillen tussen "oud"en "nieuw".

Deze voorziening kan ook worden toegepast in het vavo en door de staatsexamencommissie.

NB: Bij het eindexamen in 2009 voor bezemkandidaten havo en alle vwo kandidaten (profielen volgens het oude programma) geldt de oude uitslagbepaling zoals in 2008.

Zie ook: Eindexamenbesluit (geldend op 31 juli 2007)

Het wetsvoorstel tot wijziging van de Wet op het voortgezet onderwijs onder meer in verband met enkele aanpassingen in de inrichtings- en examenvoorschriften met betrekking tot het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (staatsblad 2007 nummer 441) is 1 januari 2008 in werking getreden.

De uitwerking hiervan is geregeld in het Besluit van 31 maart 2008, houdende wijziging van het Eindexamenbesluit v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o.-v.b.o.en enige andere besluiten in verband met het afleggen van centraal examen in een vak op hoger niveau, de vereenvoudiging van aanwijzing van gecommitteerden en enige andere aanpassingen; (Staatsblad 2008 nummer 121).

Dit is met terugwerkende kracht per 1 januari 2008 in werking getreden bij het Besluit van 30 mei 2008 tot vaststelling van het tijdstip van inwerkingtreding van het Besluit van 31 maart 2008, houdende wijziging van het Eindexamenbesluit v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o.-v.b.o. en enige andere besluiten in verband met het afleggen van centraal examen in een vak op hoger niveau, de vereenvoudiging van aanwijzing van gecommitteerden en enige andere aanpassingen (Stb. 121); (Staatsblad 2008 nummer 207).

Het bevoegd gezag kan een vmbo leerlingen in de gelegenheid stellen één of meer vakken op een hoger kwalificatieniveau (uit een hogere leerweg, het havo of vwo) te volgen en af te sluiten in plaats van het overeenkomstige vak uit de 'eigen' leerweg (vanaf het examenjaar 2008).

Voor de toepassing van deze mogelijkheid is de volgende informatie van belang:

• - 

  in overeenstemming met de bepaling in de wet, dat het bevoegd gezag beslist of de leerling in de gelegenheid wordt gesteld een of meer vakken op een hoger niveau af te sluiten in plaats van het overeenkomstige vak uit de eigen leerweg, is het ook aan het bevoegd gezag om te bepalen of er sprake is van overeenkomstigheid tussen de vakken;
• - 

  in de basisberoepsgerichte leerweg kan het beroepsgerichte programma worden vervangen door het overeenkomstige programma uit de kaderberoepsgerichte leerweg. Het beroepsgerichte programma in de kader- en basisberoepsgerichte leerweg kan niet worden vervangen door het beroepsgerichte programma uit de Gemengde leerweg.
• - 

  het eindcijfer van het overeenkomstige vak wordt (zonder omrekening) betrokken bij de vaststelling van de uitslag;
• - 

  alle regels van het overeenkomstige vak uit het hogere niveau gelden; het desbetreffende examenprogramma en de voorgeschreven weging voor de berekening van het eindcijfer van het vak (verhouding van het meetellen van het cijfer voor het schoolexamen en het cijfer voor het centraal examen), het daarbij behorend examen en de daarbij behorende normering;
• - 

  het diploma en de cijferlijst blijven herkenbaar; hierop blijft dus de leerweg van inschrijving vermeld worden, ongeacht of er een vak of meer op een hoger niveau zijn afgesloten. Het diploma wordt bepaald door de vakken van het laagste niveau; de leerling moet kunnen excelleren, niet afzakken;
• - 

  het afleggen van een examen in een vak op een hoger niveau moet een bewuste keuze zijn van een leerling en geen gok. Bovendien kent iedere leerweg een eigen onderwijsinrichting, een eigen examenprogramma en het daarbij behorende eindexamen. Het is dan ook niet mogelijk om een cijfer behaald voor een vak om te rekenen naar een hoger of een lager niveau;
• - 

  een herkansing vindt altijd plaats op hetzelfde niveau als waarop het examen in een vak is afgelegd. Het recht bestaat er immers uit dat een eerder afgelegd examen opnieuw kan worden afgelegd, dit impliceert dat het om hetzelfde vak gaat;
• - 

  het niveau waarop in een vak centraal examen wordt afgelegd is bepaald op het moment waarop de school het schoolexamencijfer verstrekt aan de IB-Groep;
• - 

  in een vak kan slechts op één niveau centraal examen worden afgelegd. Het is bijvoorbeeld niet toegestaan op meerdere niveaus centraal examen af te leggen in dezelfde vakken. Ook is niet toegestaan dat als in het voorlaatste leerjaar centraal examen is afgelegd in een vak, in het laatste leerjaar centraal examen wordt afgelegd in hetzelfde vak op een ander niveau;
• - 

  als een vak is afgelegd op een hoger niveau blijkt dit uit de vermelding op de cijferlijst; dit is geregeld in de Regeling modellen diploma's v.w.o.-h.a.v.o.-v.m.b.o, kenmerk: VO/OK-2008/51284 datum: 10 juni 2008, gepubliceerd: Staatscourant 2008, nr. 123, maandag 30 juni 2008; CFI-Online 10 juni 2008.

Mede in verband hiermee is het Eindexamenbesluit v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o.-v.b.o. (hierna te noemen: Eindexamenbesluit) gewijzigd. Het kunnen volgen van een extra vak uit een hoger (of van hetzelfde) kwalificatieniveau (dat niet voorkomt in de 'eigen' leerweg) is hierin meegenomen. Hierdoor is het bijvoorbeeld mogelijk dat:

• - 

  een leerling uit de basis- of kaderberoepsgerichte leerweg een algemeen vak als kunstvakken II of lichamelijk opvoeding 2 uit het vrije deel van de gemengde- en theoretische leerweg als extra vak kan kiezen;
• - 

  een leerling uit de theoretische leerweg een beroepsgericht vak uit de gemengde leerweg deel kan laten uitmaken van zijn eindexamen als extra vak.

Voortvloeiende uit de wijzigingen op het Eindexamenbesluit kan het bevoegd gezag zelf de gecommitteerde(n) aanwijzen. De IB-Groep blijft de scholen (per onderwijssoort) koppelen op basis waarvan het bevoegd gezag gecommitteerden aanwijst. Deze aanwijzing maakt het bevoegd gezag bekend aan die scholen waarvoor zij de tweede correctie verrichten.

Tevens is het Eindexamenbesluit aangepast ter vergroting van de kwaliteit van de tweede correctie, waarbij de rol van het bevoegd gezag versterkt is. Aanvullingen op de correctievoorschriften behelzen:

• - 

  de tweede corrector voegt een door hem opgestelde en ondertekende verklaring omtrent de verrichte correctie bij het gecorrigeerde werk;
• - 

  deze verklaring wordt mede ondertekend door zijn bevoegd gezag;
• - 

  aanpassing van de procedure die moet worden gevolgd als de eerste en tweede corrector niet tot overeenstemming kunnen komen bij het vaststellen van de score (Eindexamenbesluit artikel 42).

De wetswijziging voegt het vak lichamelijke opvoeding (LO2) toe aan het vrije deel van de gemengde en theoretische leerweg. Door de wetswijziging kan het Eindexamenbesluit het vak Friese taal en cultuur aanwijzen dat als extra vak gekozen kan worden door leerlingen uit de basis- en kaderberoepsgerichte leerweg.

De toegestane hulpmiddelen zijn in 2009 slechts op een klein onderdeel gewijzigd: zie II.6 van deze Septembermededeling eindexamen 2009.

Centrale examens voor kandidaten met een visuele beperking moeten worden besteld met een speciaal bij IB-Groep aan te vragen formulier.

Voor kandidaten met een visuele of een auditieve beperking zijn er eveneens speciale formulieren, alleen te gebruiken voor kandidaten die deelnemen aan beeldschermexamens BB algemene vakken.

Net als vorige jaren wordt ten behoeve van kandidaten met een leesbeperking bij de schriftelijke examens het volgende geleverd:

• a. 

  Voor kandidaten die o.g.v. het deskundigenrapport recht hebben op auditieve ondersteuning, is op bestelling een Daisy-CD met ingesproken tekst beschikbaar, of een PDF (tekstbestand) voor audio middels spraaksynthese (kunstmatige stem). De Daisy is alleen beschikbaar voor het eerste tijdvak. Als een kandidaat recht heeft op auditieve ondersteuning, geldt dat voor eerste én tweede tijdvak en moet de school in het tweede tijdvak zelf een voorziening treffen. Overigens geldt het recht op audio dan ook voor het schoolexamen; ook daar moet de school dan een met de ingesproken tekst gelijkwaardige voorziening hebben getroffen.
• b. 

  Sinds het centraal examen 2007 worden de examens geleverd in een grotere letter (punt 11) en voor havo en vwo in een ander lettertype dan voorheen. Waar voorheen dyslectische kandidaten grootschrift nodig hadden, is dat door de grotere letter en het andere lettertype voor een deel van de kandidaten niet meer nodig. Scholen wordt dringend verzocht, met de kandidaten aan de hand van het examen 2007 of 2008 na te gaan of vergroting nodig is, en alleen zelf te vergroten indien nodig. Als les- en toetsmateriaal voorafgaand aan het centraal examen in punt 11 was, is er geen reden om tot vergroting over te gaan. Als de dyslectische kandidaat zijn examen maakt aan de computer, kan hem ook in plaats van een papieren vergroting de digitale PDF worden aangeboden. Daarbij kan hij steeds op maat en naar wens vergroten.
• c. 

  Bij vergroting kan het zijn dat de maatvoering van een tekening niet meer klopt. Ook zijn soms essentiële grijsnuances in de vergrote kopie niet zichtbaar. De algemene regel is dan ook: de kandidaat met een leesbeperking gebruikt het vergrote werk voor het lezen, en gebruikt voor afbeeldingen en tekeningen een origineel examen. Incidenteel blijkt ook info uit tabellen e.d. weg te vallen. Dat laatste kan worden voorkomen door de pdf niet rechtstreeks vergroot af te drukken maar eerst 1 op 1, en daarna op de kopieermachine te vergroten.
• d. 

  Bij beperkingen mag de school aanpassingen treffen in de vorm waarin het examen wordt aangeboden. Een voorbeeld daarvan is audio of grootschrift. De exameneisen zelf echter gelden onverkort. Dat geldt ook voor de spellingseisen bij Nederlands, en bij Engels GL/TL. De school mag de kandidaat echter wel hulpmiddelen aanreiken. Een vaak functioneel hulpmiddel is de computer als schrijfgerei. De spellingscontrole (Nederlands of Engels) mag door de kandidaat worden gebruikt. Als de kandidaat een zeer ernstige leesbeperking heeft die het toetsenbord van de computer onbruikbaar maakt, kan de school contact opnemen met de inspectie.

Speciale maatregelen ten behoeve van kandidaten met een beperking moeten worden aangemeld bij de Inspectie van het Onderwijs (artikel 55 Eindexamenbesluit).

De volgende documenten zijn beschikbaar in de digitale versie van de Septembermededeling eindexamens 2009 op Examenblad.nl:

• Hoofdlijnen 2009 aangepaste examens (pdf)
• Digitale examens voor kandidaten met een visuele of auditieve beperking (pdf)
• De keuze van geschikte audio, ervaringen van scholen (pdf)

Ook in 2009 kan een school ervoor kiezen om een examen in Compex-vorm aan te bieden. Dit betekent dat bij een deel van het examen een computer nodig is bij de beantwoording van de meeste vragen.

U kunt kiezen voor een Compex-examen bij de volgende 9 vakken:

Vmbo: GL/TL: biologie, NaSk1, economie

Havo: biologie, natuurkunde

Vwo: wiskunde A1, wiskunde A1,2, biologie 1,2 , natuurkunde 1,2

Voor de havo-vakken economie 1 en aardrijkskunde zijn er in 2009 geen compex-examens meer.

Scholen maken hun keuze voor Compex door de bestelling van opgaven bij de IB-Groep (voor 1 november). Een school die een Compex-examen bestelt, wordt voor de tweede correctie gepoold met een andere school die hetzelfde Compex-examen afneemt. Als een school op een later moment moet besluiten om van het Compex-examen af te zien, blijft de pooling met deze school bestaan. Dit betekent dat de school nog wel de tweede correctie van een Compex-examen moet uitvoeren.

Vooruitlopend op de invoering van het digitale centrale examen voor de algemene vakken als standaard examenvorm voor het vmbo BB, wordt alle scholen met een basisberoepsgerichte leerweg geadviseerd om net als in 2008 in het examenjaar 2009 te kiezen voor digitale afname van de centrale examens algemene vakken.

Meer informatie over deze digitale examens vindt u in de voorlichtingsbrochure en in de activiteitenplanning, die terug te vinden zijn op:

http://www.cito.nl/vo/ce/compex/beeldschermexamens.

Naar verwachting is het digitale centrale examen Duits KB de standaard examenvorm in het examenjaar 2010. Vooruitlopend daarop is 2009 een overgangsjaar waarin alle scholen wordt geadviseerd om te kiezen voor digitale afname van het centrale examen Duits KB.

Scholen die toestemming hebben om mee te doen aan de digitale centrale BB-examens, krijgen automatisch ook toestemming om deel te nemen aan het digitale c.e. Duits KB.

Meer informatie over het digitale examen Duits KB vindt u in activiteitenplanning voor dit examen, die terug te vinden is op:

http://www.cito.nl/vo/ce/compex/beeldschermexamens.

Bij de volgende examens is de computer een noodzakelijk hulpmiddel:

• - 

  De praktijkopdrachten van het CSPE-examen voor vmbo BB, KB en GL, als deze met de computer als hulpmiddel moet worden uitgevoerd;
• - 

  De minitoetsen van het CSPE-examen vmbo BB, KB en GL;
• - 

  Frans BB en KB;
• - 

  Muziek, dans en drama GL/TL;
• - 

  Kunst algemeen havo
• - 

  CKV2 vwo ("centraal" schoolexamen)

De systeemeisen voor de computerexamens staan vermeld op http://compex.cito.nl

Alle computerexamens worden vóór uitlevering getest op een juiste werking onder Windows Vista en Office 2007. De resultaten van deze testen kunt u uiterlijk eind november 2008 vinden op http://compex.cito.nl.

Het rooster centraal examen 2009 is gepubliceerd met kenmerk CEVO-07.1039 datum 7 juni 2007, Staatscourant van 7 juni 2007, nummer 107 en Regelingen ocw op CFI-online (www.cfi.nl). In het rooster 2009 is de duur van de centrale examens bekend gemaakt. De duur van de centrale examens in het tweede tijdvak is gelijk aan de overeenkomstige examens in het eerste tijdvak

rooster papieren examens algemene vakken basisberoepsgerichte leerweg

Voor de basisberoepsgerichte leerweg (BB) was het afgelopen schooljaar een overgangsjaar waarin alle scholen konden kiezen tussen digitale centrale examens en 'traditionele' papieren cse's BB. Het was destijds de bedoeling dat er in 2009 uitsluitend digitale c.e.'s BB zouden worden aangeboden en daarom zijn er in het examenrooster dat voor het examenjaar 2009 is vastgesteld geen papieren cse's BB ingeroosterd. Op grond van de ervaringen in het afgelopen schooljaar heeft OCW besloten dat 2009 een tweede overgangsjaar wordt, waarin de scholen voor BB opnieuw kunnen kiezen tussen 'digitaal' en 'papier'. Het examenrooster moet dus worden aangevuld met papieren cse's BB. Dit aanvullend rooster voor de papieren examens algemene vakken BB staat in de Septembermededeling op Examenblad.nl.

Russisch havo

In het rooster 1^e tijdvak staat op 29 mei 2009 op de ochtend Russisch havo naast Fries ingeroosterd. De tijdsduur van het centraal examen Fries is 3 uur, eindtijd 12.00 uur. De tijdsduur voor Russisch is 2,5 uur. Ten onrechte mist de toevoeging (11.30) van de eindtijd Russisch in het ochtendrooster bij havo. De toevoeging is correct weergegeven bij Russisch vwo.

Het rooster tweede tijdvak wordt gepubliceerd in de Maartmededeling 2009. De centrale examens in het tweede tijdvak starten op 10 juni in de basisberoepsgerichte en de kaderberoepsgerichte leerweg en gemengde leerweg (beroepsgerichte programma's) en op 22 juni in de andere vormen van onderwijs (schriftelijke examens). Op 26 juni vinden de examens plaats in de vakken die in het tweede tijdvak door de Staatsexamencommissie worden afgenomen (de aangewezen vakken). Welke vakken hiervoor worden aangewezen, wordt in maart 2009 gepubliceerd. Naar verwachting zullen de papieren cse's voor (een deel van) de algemene vakken BB behoren tot de aangewezen vakken.

Ook in 2009 moeten scholen afnamegegevens van de alfabetisch eerste vijf kandidaten (in sommige gevallen tien kandidaten, of alle kandidaten) zenden aan Cito. Voor de verzending van de gegevens zijn de scholen aangewezen op het programma WOLF. Voor meer informatie, zie http://wolf.cito.nl.

Actuele versies zijn te vinden op www.overheid.nl.

• - 

  Wet op het voortgezet onderwijs
• - 

  Inrichtingsbesluit W.V.O.
• - 

  Eindexamenbesluit v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o.-v.b.o.
• - 

  Besluit staatsexamens vwo havo mavo 2000

• - 

  Regeling gegevenslevering onderwijsnummer VO, VO/B&B-2003/26032 van 13 juni 2003, Gele katern nr. 10 van 25 juni 2003
• - 

  Regeling elementcodetabel voortgezet onderwijs (VO), opleidingentabel volwasseneneducatie en vakcodetabel VO en volwasseneneducatie schooljaar 2008-2009, CFI/BVO-2008/21312 van 16 augustus 2008, Staatscourant 2008,van 29 augustus 2008, nr. 167; CFI-Online augustus 2008.

Voor examenprogramma's van de vakken met een centraal examen wordt verwezen naar Examenblad.nl

• - 

  Gedifferentieerde afsluiting en doubleren in de tweede fase vwo/havo. VO/BOB 98/52308 , Gele Katern nr. 30C van 16 december 1998.
• - 

  Regeling tijdelijke maatregelen profielen vwo/havo (leerlingen 1999, 2000 en 2001). VO/BOB-2000/10201 , Gele Katern nr. 9 van 29 maart 2000.
• - 

  Aanpassing verlichtingsmaatregelen profielen havo/vwo, VO/BOB/2001/28277 , Gele katern nr.18a van 25 juli 2001.
• - 

  Profielen havo/vwo: vakken en deelvakken, VO/BOB/2001/9806 van 9 maart 2001, Gele katern nr. 8 van 21 maart 2001.
• - 

  Regeling deeltalen 2002, VO/BOB-2002/16895 , Gele Katern nr. 13 van 29 mei 2002.
• - 

  Toelating centraal examen vwo en havo, VO/BOB/2002/12851 , Gele Katern nr. 10 van 17 april 2002.
• - 

  Vrijstellingsregeling havo/vwo profiel, VO/BOB/2002/13867 , Gele Katern nr. 12 van 22 mei 2002.
• - 

  Vrijstellingsregeling examen oud vwo/havo naar nieuw, VO/BOB/00/48114 , Gele katern nr.30 van 13 december 2000.
• - 

  Regeling profielen 2003, VO/BOB/2003/16475 van 15 mei 2003, Gele katern nr. 14 van 28 mei 2003.
• - 

  Regeling modellen diploma's v.w.o.-h.a.v.o. profiel VO/BOB/2001/10037 van 9 maart 2001, Gele katern nr. 8 van 21 maart 2001. NB: zie m.b.t. de uitslagbepaling ook I.2.3.3. van deze Septembermededeling

• - 

  Regeling vaststelling examenprogramma's v.w.o., h.a.v.o., m.a.v.o. en v.b.o. VO/OK-2007/13731 VAN 4 juni 2007 (Staatscourant nr. 111 van 13 juni 2007).
• - 

  Vrijstellings- en overgangsregeling aanpassing profielen vwo/havo per 1 augustus 2007 van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 10 augustus 2007, VO/OK/2007/18980 (Vrijstellings- en overgangsregeling aanpassing profielen vwo/havo 2007)
• - 

  Regeling modellen diploma's v.w.o.-h.a.v.o.-v.m.b.o, kenmerk: VO/OK-2008/51284 datum: 10 juni 2008, gepubliceerd: Staatscourant 2008, nr. 123, maandag 30 juni 2008; CFI-Online 10 juni 2008.

Voor examenprogramma's wordt verwezen naar: Examenblad.nl

• - 

  Overgangsregeling eindexamens mavo en vbo oude stijl, VP/BJA-2002/9058, Gele katern nr. 12 van 22 mei 2002.
• - 

  Wijzigingen examenprogramma's voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo), VO/OK-2004/11657 , Gele katern nr. 8b van 28 april 2004. (Nog van belang voor beroepsgerichte vakken in de sector landbouw).
• - 

  Regeling examenprogramma's landbouw en landbouw-breed vmbo, 9 september 2004, TRCJZ/2004/5209 (Staatscourant nr. 181 van 22 september 2004).
• - 

  Wijziging regeling examenprogramma's landbouw en landbouw-breed vmbo, 9 september 2004, TRCJZ/2004/5210 (Staatscourant nr. 181 van 22 september 2004).
• - 

  Regeling vaststelling examenprogramma's v.w.o., h.a.v.o., m.a.v.o. en v.b.o., VO/OK-2007/13731 van 4 juni 2007 (Staatscourant nr. 111 van 13 juni 2007).
• - 

  Regeling modellen diploma's v.w.o.-h.a.v.o.-v.m.b.o, kenmerk: VO/OK-2008/51284 datum: 10 juni 2008, gepubliceerd: Staatscourant 2008, nr. 123, maandag 30 juni 2008; CFI-Online juni 2008.
• - 

  Regeling voorzieningenplanning voortgezet onderwijs, VO/BenB-2008/26204 van 11 juli 2008, gepubliceerd: Staatscourant van 23 juli 2008, nummer 140; Cfi-Online juli 2008.
• - 

  Regeling intra- en intersectorale programma's voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo), kenmerk VO/OK-2008/33116 van 11 juli 2008, gepubliceerd: Staatscourant 2008, nr 140, van 23 juli 2008; Cfi-Online juli 2008.

• - 

  Regeling beoordeling centraal examen, CEVO-02-806 van 17 juni 2002, Gele katern nr. 18 van 31 juli 2002.
• - 

  Aanvulling regeling beoordeling centraal examen, CEVO-06.1888 van 14 december 2006, Staatscourant 2006 nr 250, CFI-Online december 2006.
• - 

  Regeling centraal examen 2006, CEVO-04.700 van 17 juni 2004, Gele katern nr 11/12 van 7 juli 2004.
• - 

  Regeling aanwijzing niet c.e.-stof profielen 2008 en 2009', kenmerk CEVO-05.730, datum 12 oktober 2005, Staatscourant van 12 oktober 2005, nr. 198, CFI-Online oktober 2005.
• - 

  Rooster voor de centrale examens van de eindexamens en de staatsexamens vwo, havo en vmbo in 2009, CEVO-07.1039 van 7 juni 2007, Staatscourant van 7 juni 2007, nr. 107; CFI-Online juni 2007
• - 

  Aanwijzing exameneenheden centrale examens vmbo-groen examenjaar 2008, 2009 en eventueel 2010, CEVO-07.1038 van 29 mei 2007, Staatscourant van 7 juni 2007, nummer 107.
• - 

  Mededeling vaststelling syllabi centraal examen vmbo 2008 en 2009, CEVO-07.1222 van 20 juni 2007, CFI-Online juni 2007.
• - 

  Regeling toegestane hulpmiddelen 2009, CEVO-08.0896 van 20 juni 2008, Staatscourant van 30 juni 2008, nr. 123; CFI-Online juni 2008.

In 2009 is op slechts enkele onderdelen sprake van een wijziging in de toegestane hulpmiddelen bij het centraal examen. De wijzigingen hebben alleen betrekking op :

vmbo:

Bij voertuigentechniek BB, KB en GL is het symbolenboekje vervallen.

havo:

Tussen oude 'bezemexamens' volgens de programma's oude profielen en de centrale examens volgens de programma's vernieuwde profielen, verschillen de hulpmiddelen alleen bij de wiskunde vakken. Dit betreft onder andere de formulekaart die bij de centrale examens volgens de programma's vernieuwde profielen niet is toegestaan

De toegestane hulpmiddelen bij het centraal examen 2009 zijn geregeld in de Regeling Toegestane Hulpmiddelen Centraal Examen 2009. De Regeling heeft 2 bijlagen:

• bijlage 1: hulpmiddelen centraal examen vmbo 2009 (pdf)
• bijlage 2: hulpmiddelen centraal examen havo en vwo 2009 (pdf)

De Regeling en bijlagen zijn te raadplegen via deze Septembermededeling eindexamens 2009 op Examenblad.nl.

Als een vak in dit overzicht niet is opgenomen, zijn voor dit vak bij het examen 2009 geen specifieke bijzonderheden te melden.

Betreffende de hulpmiddelen is onder II.6 toegestane hulpmiddelen bij de centrale examens aangegeven waar de overzichten te raadplegen zijn.

Voor het examen Nederlands geldt bij de samenvatting voor de aftrek voor incorrecte formuleringen en onjuist taalgebruik de zelfde regel als bij het centraal examen in 2008, zie het correctie voorschrift 2008 die vanaf deze plaats in de digitale versie van de Septembermededeling op Examenblad.nl raadpleegbaar is.

• Correctievoorschrift Nederlands 2008

Let op: daarbij geldt in 2009 bij het centraal examen de officiële spelling van de Nederlandse taal, te weten de spellingregels zoals vastgelegd in de Leidraad van de Woordenlijst Nederlandse Taal (het Groene Boekje), herziene editie van oktober 2005.

• a. 

  Thema's centraal examen klassieke taal en letterkunde 2009, kenmerk: CEVO-07.0758 datum: 25 april 2007, gepubliceerd: Staatscourant 2007, nr. 88, dinsdag 8 mei 2007; CFI-Online 2 mei 2007:
• - 

  Griekse taal en letterkunde: epiek, kernauteur Homerus
• - 

  Latijnse taal en letterkunde: epiek, kernauteur Ovidius
• b. 

  Minimumtaaleisen: De eisen die met ingang van 2004 gelden zijn in november 2002 bekend gemaakt, kenmerk CEVO-02-1322, bijlage 3 en 4. Ze staan op Examenblad.nl.

Voor vwo geschiedenis 2009 is een Syllabus verschenen. Deze

Syllabus 'geschiedenis havo/vwo 2009 (definitieve versie)' van januari 2008 is te raadplegen/downloaden op Examenblad.nl. Voor het centraal examen 2009 zijn de twee thema's / onderwerpen:

• - 

  Ten oorlog! Europese oorlogen 1789-1919. Oorlog als maatschappelijk fenomeen. (Domein E in het examenprogramma vwo)
• - 

  Dynamiek en stagnatie in de Republiek (Domein B in het examenprogramma vwo)

De thema's/onderwerpen zijn uitgewerkt in specificaties (stofomschrijvingen), welke zijn opgenomen in de Syllabus.

De drie domeinen voor het centraal examen vwo aardrijkskunde 2009 zijn:

• - 

  actieve aarde;
• - 

  politiek en ruimte;

en nieuw voor 2009:

• - 

  migratie en mobiliteit.

In het examen 2008 is een aanpassing op de vraagformuleringen geïntroduceerd (in de septembermededeling). In het examen 2009 zullen deze vraagformuleringen eveneens gehanteerd worden. Voorbeelden van deze aangepaste vraagformuleringen vindt u in de toelichtende tekst op Examenblad.nl.

• Voorbeelden aangepaste vraagformuleringen

De toegestane drukken van de Bos-atlas zijn de 52^e en 53^e.

De beperking in de c.e.-stof voor 2009 is te vinden in de 'Regeling aanwijzing niet c.e.-stof profielen 2008 en 2009', kenmerk CEVO-05.730, datum 12 oktober 2005 , te raadplegen op Examenblad.nl.

Voor het vwo-examen natuurkunde 1 en natuurkunde 1,2 is aangewezen als subdomein waarover het c.e. zich niet uitstrekt:

-van Domein E (Golven en Straling), het Subdomein E4, (elektromagnetisch spectrum).

De beperking in de c.e.-stof voor 2009 is te vinden in de 'Regeling aanwijzing niet c.e.-stof profielen 2008 en 2009', kenmerk CEVO-05.730, datum 12 oktober 2005 , te raadplegen op Examenblad.nl.

• a. 

  Naamgeving van organische en anorganische stoffen, CEVO 87.205 van 25 augustus 1987.
• b. 

  Correctievoorschriften met betrekking tot evenwichtsvoorwaarde en gebroken coëfficiënten, Gele katern nr. 23 van 2 oktober 1991.
• c. 

  Bij de examens 2001 is gebleken dat onduidelijkheid bestaat over de reikwijdte van eindterm 194. In de septembermededeling van 2001 (nog te raadplegen via www.examenblad.nl ) staat hoe deze eindterm op het c.e. wordt bevraagd.
• d. 

  De beperking in de c.e.-stof voor scheikunde voor 2009 is te vinden in de 'Regeling aanwijzing niet c.e.-stof profielen 2008 en 2009', kenmerk CEVO-05.730, datum 12 oktober 2005, te raadplegen op Examenblad.nl.

Voor het vwo-examen biologie in 2009 zijn, net als in 2008, uitgesloten:

• - 

  subdomein B2 (Structuren van soort en populatie);
• - 

  subdomein B3 (Structuren van organismen);
• - 

  subdomein D2 (Metabolisme van planten) uitgesloten.

Deze beperking in de c.e.-stof voor biologie 1,2 voor 2009 is te vinden in de 'Regeling aanwijzing niet c.e.-stof profielen 2008 en 2009', kenmerk CEVO-05.730, datum 12 oktober 2005 , te raadplegen op Examenblad.nl.

De beperking in de c.e.-stof voor 2009 is te vinden in de 'Regeling aanwijzing niet c.e.-stof profielen 2008 en 2009', kenmerk CEVO-05.730, datum 12 oktober 2005 , te raadplegen op Examenblad.nl.

Het centraal examen heeft betrekking op:

• - 

  Domein B, Politieke besluitvorming;
• - 

  Domein C, Massamedia;
• - 

  Domein F, Criminaliteit en rechtsstaat.

Deze domeinen worden getoetst in samenhang met domein A, Vaardigheden.

De uitwerking is voor het examen van 2009 geactualiseerd in de

syllabus Maatschappijleer/Maatschappijwetenschappen. De syllabus is als concept in 2005 gepubliceerd en in 2007 definitief vastgesteld en staat op de site Examenblad.nl.

De beperking in de c.e.-stof voor 2009 is te vinden in de 'Regeling aanwijzing niet c.e.-stof profielen 2008 en 2009', kenmerk CEVO-05.730, datum 12 oktober 2005 , te raadplegen op Examenblad.nl.

• a. 

  Het onderwerp van het centraal examen is 'Rede en Religie' uit domein D Kennisleer en domein B Wijsgerige Antropologie. De bijbehorende eindtermen zijn bekend gemaakt in de regeling 'Eindtermen centraal examen filosofie vwo 2008 en 2009', kenmerk: CEVO-07.1046 van 30 mei 2007 en gepubliceerd in de Staatscourant 2007, nr. 107, 7 juni 2007, p. 11; te raadplegen op Examenblad.nl.
• b. 

  Bij het centraal examen zijn naast de eindtermen van het examenonderwerp 'Rede en Religie' ook de eindtermen van de subdomeinen Centrale begrippen en toonaangevende visies van de domeinen B, C, D en E afvraagbaar.
• c. 

  Geadviseerde literatuur: 'Rede en religie. Een verkenning' Auteur: dr. M. Leezenberg, Amsterdam, 2007 (Van Gennep) ISBN 9789055157266

• a. 

  Regelingen:

-Verplichting CKV2,3 en examen CKV2 in 2001 en volgende jaren,

kenmerk VO/BOB/2000-24871 van 7 september 2000, Gele katern nr. 21 van 20 september 2000.

-Bijlage 4 van de Regeling centraal examen 2006, kenmerk CEVO-04-700 van 17 juni 2004, Gele katern 2004 nr. 11/12, p. 30 t/m 56

• b. 

  Ontvangstdata toetsen per aangetekende post:

• - 

  woensdag 18 maart 2009, examens 1e afnametijdstip
• - 

  woensdag 9 april 2009, examens 2e afnametijdstip

• c. 

  Examendata CKV-2 in 2009

• - 

  woensdag 8 april en woensdag 22 april 2009, van 9 tot 12 uur

• d. 

  Inzenden scores:

• - 

  eerste afnametijdstip: uiterlijk dinsdag 14 april 2009
• - 

  tweede afnametijdstip: nvt

• e. 

  Publicatie normering

• - 

  vrijdag 17 april vanaf 8.00 uur, N-term eerste afname
• - 

  vrijdag 24 april vanaf 8.00 uur, N-term tweede afname

De normen worden gepubliceerd op www.cito.nl. Als er geen bijzonderheden zijn is de norm voor de toets voor de tweede afname gelijk aan de norm voor de toets voor de eerste afname.

Eindexamenprogramma, Gele katern nr. 4 van 31 januari 1990.

Publicaties over en ter voorbereiding op het centraal examen tekenen, handenarbeid en textiele werkvormen voor het jaar 2009 staan gepubliceerd op Examenblad.nl. Deze bevatten de probleemstellingen, exameneisen en de bronnen die gebruikt kunnen worden om het thema voor 2009 te bestuderen. Het betreft hier de volgende documenten:

• Syllabus beeldende vakken vwo;
• Generieke teksten centraal examen beeldende vakken vwo;
• Specifieke teksten centraal examen beeldende vakken vwo.

Er verschijnt geen boekje.

In 2009 worden voor het eerst havo-examens afgenomen volgens de examenprogramma's van 2007, passend op de vernieuwde tweede fase.

Kandidaten die in 2008 zijn afgewezen, kunnen in 2009 het examen afleggen volgens de programma's en regels van de tweede fase, oud programma. Bij een aantal vakken is er een speciaal centraal examen voor deze kandidaten, bij andere vakken krijgen zij hetzelfde examen als de kandidaten in de vernieuwde tweede fase. Bij het rooster voor het centraal examen 2009 is een overzicht opgenomen dat meldt voor welke vakken er een speciaal bezemexamen is, en voor welke vakken de bezemkandidaat hetzelfde centraal examen krijgt als de kandidaat in de vernieuwde tweede fase.

Wat is nieuw in de examenprogramma's voor de vernieuwde tweede fase?

De richtlijnen voor het schoolexamen zijn drastisch verminderd. In het examenprogramma is nog wel aangegeven welke onderdelen van de stof in het schoolexamen moeten worden getoetst. De school mag in het schoolexamen meer toetsen dan alleen deze in ieder geval verplichte onderdelen.

Het centraal examen heeft betrekking op de (sub)domeinen zoals in het examenprogramma aangegeven. Deze (sub)domeinen staan voor de komende jaren vast. Alleen bij geschiedenis, kunst (algemeen) en filosofie is nog sprake van wisselende onderwerpen. Bij geschiedenis is dat tijdelijk, bij filosofie wordt eens in de drie à vier jaar van onderwerp gewisseld, bij Kunst algemeen zijn twee onderwerpen vast en wordt de derde regelmatig gewisseld.

De CEVO heeft voor alle centrale examens syllabi gepubliceerd. De syllabi geven een nadere specificatie van de centraal getoetste globale eindtermen in het examenprogramma. De syllabi staan op Examenblad.nl.

Bij de toegestane hulpmiddelen in de vernieuwde tweede fase is sprake van één wijziging: de formulekaart is bij wiskunde A en wiskunde B niet meer toegestaan.

Zie III.2.3.5

Wat betekent dit voor de bezemkandidaten?

Voor de meeste vakken is het centraal examen voor de bezemkandidaat identiek aan een centraal examen van kandidaten in de vernieuwde tweede fase. Bijvoorbeeld: een bezemkandidaat die examen aflegt in het vak Frans 1,2 krijgt hetzelfde centraal examen als de kandidaat vernieuwde tweede fase bij Frans. De bezemkandidaat Natuurkunde 1,2 krijgt hetzelfde centraal examen als de kandidaat vernieuwde tweede fase bij Natuurkunde. Hoewel de bezemkandidaat valt onder het oude examenprogramma Natuurkunde 1,2, krijgt hij de centraal-examenstof voorgelegd van het nieuwe examenprogramma Natuurkunde. Dat kan ook, omdat het totale examenprogramma Natuurkunde ten opzichte van het oude Natuurkunde 1,2 nauwelijks nieuwe elementen bevat. Echter: de nieuwe verdeling tussen stof voor het centraal examen en stof voor het schoolexamen kan wél betekenen dat een onderwerp dat in 2007 bij Natuurkunde 1,2 alleen in het schoolexamen zat, nu centraal wordt getoetst (en omgekeerd). Hoewel de syllabi formeel voor bezemkandidaten niet van toepassing zijn, is het daarom wel degelijk zinvol om waar de centrale examens identiek zijn, de syllabi bij de voorbereiding van de kandidaten te betrekken.

Voor enkele vakken krijgt de bezemkandidaat een speciaal bezemexamen. Het gaat hierbij om vakken waarbij het programma in de vernieuwde tweede fase zo sterk is aangepast dat naar redelijkheid van de bezemkandidaat niet gevraagd kan worden zich alsnog op het nieuwe programma voor te bereiden (bijvoorbeeld aardrijkskunde), of om vakken die in de vernieuwde tweede fase niet meer bestaan, zoals de meeste deelvakken. Voor deze vakken is er een afzonderlijk te bestellen centraal examen volgens het oude programma. Als er een afzonderlijk centraal examen is, is de stof voor het centraal examen geheel gelijk aan die in 2007, inclusief eventuele uitsluitingen. De syllabus heeft hier dus geen rol. Alle centrale examens wiskunde A en B hebben een afzonderlijk bezemexamen, waarbij anders dan bij de wiskunde-examens in de vernieuwde tweede fase nog wel de formulekaart is toegestaan.

N.B. voor de goede orde: er zijn ook vakken die in de ''oude'' tweede fase alleen een schoolexamen hadden, bijvoorbeeld Wiskunde A1. Voor de bezemkandidaat heeft het vak dan vanzelfsprekend ook bij de uitslag in 2009 alleen een schoolexamen.

Zie III.2.3.2

Een aparte positie heeft hierbij het vak CKV2, met in de ''oude'' tweede fase een centraal geleverde en niet verplichte schoolexamen-eindtoets, dat geen centraal examen was. In de vernieuwde tweede fase heeft dit vak onder een de nieuwe naam kunst (algemeen) wel een centraal examen. Bij dit vak kunnen bezemkandidaten als schoolexamen deelnemen aan het centraal examen dat gemaakt is voor de kandidaten in de vernieuwde tweede fase

Zie ook III.2.3.13 en de toelichting: 'Kunst (algemeen), ckv2 en bezemkandidaten havo 2009' op Examenblad.nl.

• Toelichting: 'Kunst (algemeen), ckv2 en bezemkandidaten havo 2009'

*in de digitale versie van de Septembermededeling op Examenblad.nl kunt u door op de linken te klikken de syllabi openen

Voor het examen Nederlands geldt bij de samenvatting voor de aftrek voor incorrecte formuleringen en onjuist taalgebruik de zelfde regel als bij het centraal examen in 2008, zie het correctie voorschrift 2008 die vanaf deze plaats in de digitale versie van de Septembermededeling op Examenblad.nl raadpleegbaar is.

• Correctievoorschrift Nederlands 2008

Let op: daarbij geldt in 2009 bij het centraal examen de officiële spelling van de Nederlandse taal, te weten de spellingregels zoals vastgelegd in de Leidraad van de Woordenlijst Nederlandse Taal (het Groene Boekje), herziene editie van oktober 2005.

In de syllabus aardrijkskunde havo voor 2009 wordt / is een wijziging doorgevoerd in bijlage 1 waarin het examenprogramma is opgenomen. Op pagina 38 was een fout geslopen in de tekst over de subdomeinen waarop het centraal examen betrekking heeft.

De juiste tekst moet zijn:

Het centraal examen heeft betrekking op de (sub)domeinen A1, B2, C2, D1 en E1.

(Dit is in overeenstemming met de informatie in de tabel op pagina 7 van dezelfde syllabus)

Geen casus

Voorlopig zal er in het centraal examen havo aardrijkskunde geen casus worden opgenomen, hoewel een groot deel van de voorbeeldopgaven in de syllabus hier wel over gaat. Onderdelen daarvan kunnen wel in het examen voorkomen.

Aangepaste vraagformuleringen

In het examen 2008 is een aanpassing op de vraagformuleringen geïntroduceerd (in de septembermededeling). In het examen 2009 zullen deze vraagformuleringen eveneens gehanteerd worden. Voorbeelden van deze aangepaste vraagformuleringen vindt u in de toelichtende tekst op Examenblad.nl.

• Voorbeelden aangepaste vraagformuleringen

De toegestane drukken van de Bos-atlas zijn de 52^e en 53^e.

Voor havo aardrijkskunde is er in 2009 geen compex-examen meer.

In de syllabus m&o havo voor 2009 staat de volgende opmerking (p. 14):

Specifiek voor het examen 2009

In het Centraal Examen voor Management en Organisatie Havo 2009 worden voor het eerst onderwerpen getoetst, die lange tijd uitgesloten waren van centrale examinering. Deze onderwerpen hebben vooral betrekking op het beleid van niet-commerciële organisaties.

Deze nieuwe onderwerpen zullen nog niet in de grote casusopgaven getoetst worden. Ze zullen - zoveel mogelijk over de stof gespreid - worden getoetst in de kleinere opgaven binnen het examen.

Het centraal examen heeft betrekking op de periode van het Romaans tot heden, met nadruk op de periode vanaf 1800. Kunst, architectuur en vormgeving vanaf de Romantiek tot heden komen derhalve in het examen aan de orde. In het examen 2009 zal uit de periode vóór 1800 aandacht worden besteed aan de middeleeuwen. Het centraal examen 2009 is gericht op Taal in beeldende kunst, architectuur en vormgeving.

Waar het centraal examen voor bezemkandidaten gelijk is aan het centraal examen in de vernieuwde tweede fase (d.w.z. er is geen afzonderlijk bezemexamen), zijn de syllabi en de opmerkingen daarbij, zie III.2.2, ook voor de bezemkandidaten van belang.

CE overeenkomstig het nieuwe examenvak in de vernieuwde tweede fase. De eis dat alleen de spelling van 2005 geldt, is ook van toepassing op bezemkandidaten.

CE overeenkomstig het nieuwe examenvak in de vernieuwde tweede fase.

CE overeenkomstig het nieuwe examenvak in de vernieuwde tweede fase.

Voor 2009 geldt dat het centraal examen havo geschiedenis wordt afgenomen volgens het examenprogramma (tijdelijke afwijking) dat is toegelicht in de syllabus havo geschiedenis 2009.

Afzonderlijk centraal examen volgens het oude programma.

De domeinen voor het centraal examen havo aardrijkskunde 2009 (bezemexamen) zijn:

• - 

  migratie en vervoer;
• - 

  natuur en milieu;

In het examen 2008 is een aanpassing op de vraagformuleringen geïntroduceerd (in de septembermededeling). In het examen 2009 zullen deze vraagformuleringen eveneens gehanteerd worden. Voorbeelden van deze aangepaste vraagformuleringen vindt u in de toelichtende tekst op Examenblad.nl.

De toegestane drukken van de Bos-atlas zijn de 52^e en 53^e.

Voor havo aardrijkskunde is er in 2009 geen compex-examen meer.

wiskunde A1,2, Wiskunde B1, wiskunde B1,2

Deze vakken hebben een afzonderlijk bezemexamen volgens het oude programma. Anders dan in de vernieuwde tweede fase is de formulekaart als hulpmiddel bij het bezemexamen wél toegestaan.

natuurkunde 1

Dit vak heeft een afzonderlijk bezemexamen volgens het oude programma. Voor deze bezemexamens geldt dus nog dezelfde uitsluiting als in 2008: C2 optica.

natuurkunde 1,2

Dit vak heeft hetzelfde centraal examen als Natuurkunde in de vernieuwde tweede fase. Dat betekent, dat de centraal getoetste onderdelen kunnen afwijken van de centraal getoetste onderdelen in 2008. Zie de syllabus voor de vernieuwde tweede fase.

CE overeenkomstig het nieuwe examenvak in de vernieuwde tweede fase.

Dat betekent onder andere dat ook vragen over 'evenwichten' en 'sterke/zwakke zuren en basen' kunnen voorkomen.

CE overeenkomstig het nieuwe examenvak in de vernieuwde tweede fase.

economie 1

Dit vak heeft een afzonderlijk bezemexamen volgens het oude programma

economie 1,2

CE overeenkomstig het nieuwe examenvak in de vernieuwde tweede fase.

CE overeenkomstig maatschappijwetenschappen in de vernieuwde tweede fase

CE overeenkomstig het nieuwe examenvak in de vernieuwde tweede fase.

In de syllabus m&o havo voor 2009 staat de volgende opmerking (p. 14):

Specifiek voor het examen 2009

In het Centraal Examen voor Management en Organisatie Havo 2009 worden voor het eerst onderwerpen getoetst, die lange tijd uitgesloten waren van centrale examinering. Deze onderwerpen hebben vooral betrekking op het beleid van niet-commerciële organisaties.

Deze nieuwe onderwerpen zullen nog niet in de grote casusopgaven getoetst worden. Ze zullen - zoveel mogelijk over de stof gespreid - worden getoetst in de kleinere opgaven binnen het examen.

CE overeenkomstig het nieuwe examenvak in de vernieuwde tweede fase.

Vanaf 2009 heeft het vak Kunst (algemeen) een centraal examen. Het centraal examen kunst (algemeen) mag als schoolexamen voor bezemkandidaten CKV2 gebruikt worden. Zie de toelichting 'Kunst (algemeen), ckv2 en bezemkandidaten havo 2009' op Examenblad.nl.

CE overeenkomstig muziek in de vernieuwde tweede fase.

CE overeenkomstig tekenen, handvaardigheid, textiele vormgeving in de vernieuwde tweede fase.

Het examenjaar 2009 is het tweede jaar waarin wordt gewerkt met globale examenprogramma's *) en syllabi.

Van de examenprogramma's wordt jaarlijks een vast gedeelte centraal geëxamineerd worden. Dat c.e.-deel is nader toegelicht in de syllabus, waardoor docenten hun leerlingen op het centraal examen kunnen voorbereiden.

Examenprogramma's en syllabi zijn per examenjaar en vak te raadplegen op Examenblad.nl.

*) Regeling examenprogramma's voortgezet onderwijs (kenmerk VO/OK-2007/13731, van 4 juni 2007, gepubliceerd in Staatscourant 2007 nr . 111

Het is gebleken dat de layout van de globale examenprogramma's onduidelijkheid kan creëren over wat wel en niet tot de centraal examenstof behoort. Zie voor uitleg de leeswijzer globale examenprogramma's in de Septembermededeling op Examenblad.nl.

• * 

  In de digitale versie van de Septembermededeling op Examenblad.nl kunt u de vakspecifieke informatie en de syllabus openen door op de link te klikken.

** Voor deze vakken is de papieren versie van de syllabus gewijzigd. Zie de vakspecifieke informatie.

In deze paragraaf wordt onder 'praktijkexamen' verstaan

• - 

  een cspe - voor de vakken in de sectoren techniek, zorg en welzijn, economie en landbouw
• - 

  een spe - voor de nieuwe beroepsgerichte vakken (techniek-breed, ict-route, sport, dienstverlening en veiligheid, intersectoraal en technologie in de GL).

Per beroepsgericht vak is de specifieke informatie opgenomen paraaf III.5.

Wat relevant is voor alle beroepsgerichte programma's volgt in de paragrafen III.4.2 t/m III.4.6.

Op drie tijdstippen ontvangt de school een zending met (papieren en/of digitale) examendocumenten.

• - 

  eind januari/begin februari: eerste zending van Cito
• - 

  medio maart tweede zending eveneens van Cito
• - 

  eveneens medio maart derde zending van de IB-Groep

De eerste zending (eind januari/begin februari vanuit Cito) is bestemd voor de examinator die de inhoud kortsluit met de examensecretaris.

Als deze zending op 14 februari nog niet is ontvangen, dient de examensecretaris onverwijld contact op te nemen met Cito, Bedrijfsbureau VO, Postbus 1034, 6801 MG Arnhem, e-mail: vo.bedrijfsbureau@cito.nl.

Per praktijkexamen bevat de eerste zending twee exemplaren van de volgende examendocumenten:

• - 

  examenopgaven
• - 

  evt. bijlagen
• - 

  evt. uitwerkbladen
• - 

  instructie voor de examinator
• - 

  evt. bijzondere materialen (zoals A1- en A3-tekeningen)
• - 

  een cd-rom met de nieuwe versie (netwerkversie!) van het computerprogramma MiniTester en een aantal voorbeelden van digitale minitoetsen, zie ook III.4.5
• - 

  een handleiding voor MiniTester.

Aan de hand van de inhoud van dit pakket kunnen examinator en examensecretaris de organisatie van het praktijkexamen tot in detail afstemmen.

De tweede zending (medio maart vanuit Cito) bevat:

• - 

  een of meer cd-roms met de bestanden bij alle beroepsgerichte praktijkexamens dit zijn de digitale bestanden bij de praktische opdrachten, de bestanden ten behoeve van de digitale minitoetsen en de printbare PDF-bestanden van de minitoetsen, zie ook III.4.5
• - 

  een handleiding voor het ICT-gebruik, zie ook III.4.4
• - 

  per praktijkexamen: twee (papieren) exemplaren van het correctievoorschrift

In een separate zending worden de wachtwoorden toegezonden.

Indien deze zending op 21 maart nog niet ontvangen is, dient de examensecretaris onverwijld contact op te nemen met Cito, Bedrijfsbureau VO, Postbus 1034, 6801 MG Arnhem, e-mail: vo.bedrijfsbureau@cito.nl.

Voor anderen dan de examensecretaris en de desbetreffende examinatoren blijven de examendocumenten geheim. Bij digitale examendocumenten kan de systeembeheerder hierop een uitzondering vormen. Deze moet zowel het programma voor afname van de minitoetsen als de ICT-toepassingen bij de praktijkexamens tijdig voor aanvang van de examens installeren en uittesten.

De derde zending (medio maart vanuit de IB-Groep) bevat de papieren examendocumenten voor de kandidaten. Deze zending bevat enveloppen met in leerlingenaantal:

• - 

  examenopgaven
• - 

  evt. bijlagen
• - 

  evt. uitwerkbladen
• - 

  evt. bijzondere materialen (zoals A1- en A3-tekeningen)

Bij problemen gelieve de examensecretaris direct contact op te nemen met de IB-Groep, afdeling Examendiensten in Groningen, tel: 050-5998933

of e-mail: examens@ib-groep.nl).

De instructie voor de examinator bevat richtlijnen voor de voorbereiding, de uitvoering en de beoordeling van de praktijkexamens. De richtlijnen voor 2009 komen overeen met die voor 2008.

Aandachtspunten

• - 

  bij de afname van het cspe
• - 

  met betrekking tot geheimhouding van de opgaven
• - 

  bij herkansing van het cspe

zijn opgenomen in de digitale versie van deze septembermededeling op Examenblad.nl.

• Aandachtspunten bij de afname van cspe's (pdf)

Van ieder praktijkexamen 2009 is vanaf 1 december 2008 een overzicht beschikbaar waarin per onderdeel de tijdsduur, de toegestane hulpmiddelen en de plaats van de minitoetsen is vermeld.

Bovendien is het ICT-gebruik bij de praktijkexamens in dit overzicht opgenomen.

Dit overzicht kunt u openen door te klikken op de link in de digitale versie van de Septembermededeling.

De ICT-applicaties bij de praktische opdrachten werken ook onder Vista en, voor zover van toepassing, ook in Office 2007.

• Overzicht onderdelen en ICT in de praktijkexamens (cspe)

NB Op 17 december 2008 is een tweede versie van dit overzicht geplaatst. De verschillen ten opzichte van het vorige document zijn geel gemarkeerd.

De minitoetsen bij de beroepsgerichte examens worden afgenomen met het speciale computerprogramma voor de minitoetsen, MiniTester geheten.

Scholen ontvangen bij de eerste zending praktijkexamens van Cito (eind januari / begin februari, zie III.4.2) een cd-rom met MiniTester inclusief een aantal voorbeelden van minitoetsen.

Welke voorbeeldminitoetsen per vak worden geleverd staat in het 'Overzicht onderdelen en ICT in de praktijkexamens' (zie III.4.4).

Scholen wordt geadviseerd om MiniTester tijdig uit te testen, bijvoorbeeld door de voorbeelden van de minitoetsen bij leerlingen af te nemen. Medio maart 2009 (tweede zending van Cito zie III.4.2) ontvangen scholen de minitoetsen cspe BB, KB en GL 2009.

Scholen kunnen in 2009 nog gebruik maken van papieren minitoetsen. Hiervoor ontvangen scholen in maart 2009 (bij de tweede zending van Cito, zie III.4.2) een cd-rom met printbare PDF-bestanden.

In 2009 worden de centrale examens voor de onderstaande vakken in GL uitsluitend als cspe aangeboden*.

Een bijzonderheid is dat er één identiek cspe GL is dat geldt voor alle vakken die tot dezelfde groep behoren.

Het informatiemagazine van september 2007 is ook beschikbaar op deze plaats in de digitale versie van de Septembermededeling op Examenblad.nl.

• * 

  Voor grafimedia GL wordt ook een cspe aangeboden, voor voertuigentechniek GL, transport en logistiek GL en de beroepsgerichte vakken in de sector Landbouw worden cse's GL aangeboden.

*In de digitale versie van de Septembermededeling op Examenblad.nl kunt u de vakspecifieke informatie en de syllabus openen door op de link te klikken.

** NB De syllabus voor Technologie in de GL verschilt van de syllabus die vorig jaar is gebruikt!

Reden: het spe GL Technologie geldt ook als spe GL ict-route en als spe GL intersectoraal.

*** De activiteitenplanningen voor de nieuwe beroepsgerichte vakken zijn op 17 oktober geplaatst.

• - 

  bij vermoede onvolkomenheden in opgaven en correctievoorschriften:

CEVO-Examenlijn (III.6.1)

• - 

  problemen met installatie en/of werking software bij de afname van

examens (Icthelpdesk) (III.6.2)

Bij vermoede onvolkomenheden in examenopgave of correctievoorschrift

Postbus 8128, 3503 RC Utrecht

tel.: 030-2843055

e-mail: examen@cevo.nl

Er is een ICT-examenhelpdesk ingericht voor problemen m.b.t. de

installatie en de werking van de software die bij de examenafnames

ingezet wordt.

Informatie over de bereikbaarheid en openingstijden van deze helpdesk

vindt u op compex.cito.nl (Ict-examenhelpdesk).

# Datum aangepast door de redactie van Examenblad.nl; oorspronkelijke datum was 4 december.